Bây giờ vào xã Pi Toong của huyện Mường La, chúng ta sẽ thấy hầu khắp các triền đồi đều phủ màu xanh của cây sả Java, loại cây ưa nắng nóng, rất phù hợp với đất dốc, đất khô cằn. Được biết, hai năm trở lại đây, cấp ủy, chính quyền địa phương đã khuyến khích, vận động người dân chuyển đổi diện tích trồng ngô, sắn năng suất thấp sang trồng sả Java để lấy tinh dầu. Đây là một mô hình sản xuất khá hiệu quả, mang lại nguồn thu nhập ổn định cho người dân địa phương.

Thành viên HTX Sản xuất, chiết xuất tinh dầu, dược liệu và nông nghiệp Mường La pha chế tinh dầu sả.

Do phù hợp với điều kiện địa hình, thổ nhưỡng, khí hậu, nên cây sả Java của xã Pi Toong phát triển khá tốt và đang được nhân rộng, làm nguyên liệu cung cấp cho HTX sản xuất, chiết xuất tinh dầu, dược liệu và nông lâm nghiệp Mường La (trong bài gọi tắt là HTX tinh dầu, dược liệu Mường La). Và bởi là vùng nguyên liệu, nên cây sả được trồng tập trung trên các triền đồi dọc hai bên đường vào trung tâm xã, hiện HTX đã trồng hơn 45 ha (25 ha đang cho thu hoạch, 20 ha trồng mới). Theo những người nông dân ở đây, cây sả có ưu điểm phát triển tốt trên đất dốc, dễ chăm sóc, không cần bón nhiều phân, chỉ sau 3 tháng gieo trồng là đã có thể thu lượt lá đầu tiên; mỗi năm thu khoảng 5 đến 7 lượt lá, năng suất trung bình 17,5 tấn lá/ha/năm; 1 tấn lá sả chiết xuất được 8,3 kg tinh dầu (giá thị trường hiện nay khoảng 400.000 đồng/kg). Đặc biệt, sả Java trồng 1 lần nhưng có thể cho thu hoạch trong 5 đến 7 năm, chi phí sản xuất không quá lớn, lại cho hiệu quả kinh tế cao, phù hợp để bà con phát triển và nhân rộng.

Tại cơ sở sản xuất của HTX tinh dầu, dược liệu Mường La, chúng tôi được bà Lò Thị Kim Thương, Giám đốc HTX chia sẻ: Nhận thấy triển vọng từ trồng sả, tháng 8/2018, HTX vận động bà con nông dân tham gia HTX, chuyển đổi và mở rộng diện tích trồng sả Java. Với những thành viên chưa có vốn, HTX hỗ trợ 30 - 50% số tiền mua cây giống, hỗ trợ về kỹ thuật, phương pháp trồng, chăm sóc và thu hoạch lá; đồng thời, HTX trực tiếp thu mua toàn bộ lá sả để chiết xuất tinh dầu. Nhờ sự liên kết này, HTX có vùng nguyên liệu ổn định phục vụ hoạt động sản xuất tinh dầu, vừa đảm bảo đầu ra cho sản phẩm cây trồng, vừa ổn định thu nhập của các thành viên. Doanh thu 3 tháng đầu năm 2019 của HTX đạt khoảng 300 triệu đồng, thu nhập bình quân các thành viên từ 6 - 8 triệu đồng/người/tháng. 

Cầm trên tay những chai tinh dầu vừa “ra lò”, Giám đốc HTX giới thiệu với chúng tôi về công dụng của loại tinh dầu này, đó là dùng để xông hơi, xông hương khử mùi, thanh lọc không khí, diệt khuẩn, diệt côn trùng, đuổi muỗi... cả trong ô tô, trong nhà, tại các trung tâm thương mại, cửa hàng, bệnh viện, trường học. Tinh dầu sả có thể kết hợp với các mùi hương khác trong sản xuất nước hoa; có thể được sử dụng để mát-xa, làm giảm đau nhức chân, tay... Nắm bắt nhu cầu của thị trường, HTX đã chủ động tiếp cận tiến bộ kỹ thuật, ứng dụng công nghệ mới trong sản xuất; đồng thời, đầu tư trang thiết bị, xây lò chiết xuất tinh dầu, tìm kiếm thị trường và tiến tới đa dạng sản phẩm, xây dựng thương hiệu Sả Java Mường La trên thị trường. Hiện giờ, HTX đang sản xuất tinh dầu dạng lọ có vòi xịt và lọ nắp đậy dùng cho đèn xông tinh dầu, giá bán dao động từ 150 - 250 nghìn đồng/chai tùy loại; sản phẩm của HTX đã và đang được tiêu thụ tại thị trường Hà Nội, Hải Phòng, Thái Bình, Tuyên Quang... và đang tính toán các điều kiện để xuất khẩu sản phẩm, đem lại nguồn thu ổn định cho các hộ thành viên, giải quyết việc làm cho nhiều lao động địa phương.

Tuy nhiên, hoạt động của HTX tinh dầu, dược liệu Mường La còn gặp không ít khó khăn, đó là vùng trồng nguyên liệu đa số là đồi núi, khó đưa máy móc thiết bị vào sản xuất; người dân chủ yếu thu hoạch theo cách thức thủ công; diện tích nhà xưởng và khu điều hành còn nhỏ hẹp; trang thiết bị chiết xuất tinh dầu cần được nâng cấp, sẵn sàng đáp ứng hoạt động khi diện tích vùng nguyên liệu mở rộng...  HTX rất mong các cấp, các ngành tạo điều kiện được tiếp cận với nhiều nguồn vốn để phát triển và mở rộng sản xuất, kinh doanh; có chính sách hỗ trợ HTX xúc tiến thương mại, xuất khẩu sản phẩm tinh dầu..., góp phần tích cực vào công cuộc xây dựng nông thôn mới của toàn xã.