Hiện nay, từ tạo nội dung hình ảnh, âm thanh, văn bản đến hỗ trợ quyết định tự động, nhiều sản phẩm AI không được gắn nhãn và được chia sẻ như nội dung thông thường. Hệ lụy là người dùng không biết mình đang tương tác với nội dung do con người hay AI tạo ra và có thể tin vào thông tin sai lệch hoặc bị thao túng.

Thí dụ, cửa hàng làm đẹp đăng quảng cáo do AI tạo ra với hình ảnh mẫu mực, khiến khách hàng nhầm tưởng là thật, nhưng khi trải nghiệm dịch vụ mới phát hiện chất lượng không như quảng cáo. Nguy hiểm hơn là AI tạo ảnh giả nhân vật nổi tiếng, video mô phỏng phát biểu của chính khách, hay bài viết được tạo bằng AI nhưng mang danh người thật, làm tổn hại danh dự cá nhân, uy tín cơ quan, tổ chức.

Bên cạnh đó, thiếu cơ chế gắn nhãn làm giảm lòng tin của người dùng đối với các nền tảng số và sản phẩm ứng dụng AI. Một môi trường số không minh bạch về nguồn gốc nội dung sẽ khiến người dùng nghi ngờ và xa rời. Trong khi đó, phần lớn người dùng Việt Nam chưa có thói quen nhận diện và kiểm chứng nguồn gốc nội dung và các công cụ kỹ thuật để phát hiện sản phẩm AI còn hạn chế.

Việc quy định rõ nghĩa vụ minh bạch và gắn nhãn không chỉ là yêu cầu về đạo đức công nghệ, mà còn là nền tảng pháp lý để bảo vệ cả người dùng lẫn nhà phát triển sản phẩm AI. Để đáp ứng yêu cầu này, Bộ Khoa học và Công nghệ đang xây dựng Luật Trí tuệ nhân tạo, với Điều 12 quy định về “Minh bạch, gắn nhãn và trách nhiệm giải trình”.

Theo đó, gắn nhãn là việc áp dụng biện pháp kỹ thuật để thông báo rõ ràng, dễ nhận biết và có thể đọc bằng máy rằng nội dung (văn bản, hình ảnh, âm thanh, video) do hệ thống AI tạo ra hoặc chỉnh sửa đáng kể bởi AI. Thông báo phải được thực hiện khi nội dung được công bố rộng rãi.

Quy định này xác lập nghĩa vụ bắt buộc về gắn nhãn đối với sản phẩm do AI tạo ra hoặc chỉnh sửa, hướng tới mục tiêu minh bạch hóa không gian số, bảo vệ người tiêu dùng, đồng thời yêu cầu các nhà cung cấp và bên triển khai chịu trách nhiệm liên đới nếu việc không gắn nhãn gây nhầm lẫn hoặc thiệt hại.

Đối với các nội dung mô phỏng người, vật, địa điểm hoặc sự kiện thực, Dự thảo Luật quy định nhà cung cấp phải áp dụng biện pháp nhận diện rõ ràng rằng nội dung được tạo bởi AI và bảo đảm khả năng xác thực, truy xuất nguồn gốc. Đây được xem là bước đi quan trọng trong quản lý công nghệ AI, phù hợp với xu hướng quốc tế khi Liên minh châu Âu (EU), Hoa Kỳ, Nhật Bản, Hàn Quốc đều đã ban hành quy định tương tự.

Dù đồng thuận về sự cần thiết, nhiều chuyên gia và doanh nghiệp cho rằng quy định về gắn nhãn trong Dự thảo Luật cần cụ thể hơn. Luật sư Hoàng Lê Quân, Công ty Luật trách nhiệm hữu hạn Pháp lý Thương mại Việt Nam (Lexcomm Vietnam LLC) cho rằng, cần làm rõ nhà cung cấp AI tự quyết định hình thức gắn nhãn hay phải theo hướng dẫn của Chính phủ.

Nếu có hướng dẫn, cần rõ ràng và bảo đảm hài hòa với các tiêu chuẩn quốc tế, tránh yêu cầu của Việt Nam khác biệt hoàn toàn hoặc tạo ra nghĩa vụ mới, nhất là với các nhà cung cấp đa quốc gia, ảnh hưởng đến tính cạnh tranh của Việt Nam trong ứng dụng và phát triển AI so với các thị trường khác như Liên minh châu Âu (EU), Hàn Quốc hay Hoa Kỳ.

Một số ý kiến nhấn mạnh cần phân định rõ phạm vi và mức độ áp dụng là, liệu mọi nội dung có yếu tố AI đều phải gắn nhãn, hay chỉ những sản phẩm do AI tạo ra hoàn toàn hoặc can thiệp đáng kể. Ông Trần Văn Trí, Giám đốc Công ty cổ phần Truyền thông Luật Việt Nam (LuậtVietnam.vn) cho rằng, khi nội dung chỉ có một phần nhỏ áp dụng AI, có cần phải gắn nhãn hay không? Cần nêu rõ AI trợ giúp tạo ra hay AI tạo ra hoàn toàn.

Trong lĩnh vực giải trí, một số doanh nghiệp mong muốn có cơ chế linh hoạt để các sản phẩm AI được loại trừ khỏi nghĩa vụ gắn nhãn cứng nhắc, thay vào đó có thể áp dụng các hình thức cảnh báo hoặc tự công bố minh bạch tùy mức độ sử dụng. AI đang được sử dụng phổ biến để cải thiện âm thanh, hình ảnh, kỹ xảo. Nếu tất cả đều buộc gắn nhãn, chi phí và thủ tục sẽ tăng cao, gây cản trở sáng tạo.

Lãnh đạo Bộ Khoa học và Công nghệ cho biết, Dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo được xây dựng theo hướng tìm điểm cân bằng hợp lý giữa quản lý và khuyến khích phát triển, bảo đảm minh bạch, khả thi và tiệm cận chuẩn mực quốc tế. Mục tiêu của gắn nhãn là làm rõ ranh giới giữa nội dung do con người sáng tạo và nội dung do máy móc tạo ra, tránh cả hai thái cực là buông lỏng quản lý hoặc siết chặt quá mức, để công nghệ được phát triển trong khuôn khổ minh bạch và có trách nhiệm.