Là cây ăn quả gắn liền với truyền thống văn hóa, lịch sử phát triển nghề làm vườn lâu đời của nhân dân các dân tộc ở Yên Châu, quả của cây xoài tròn có vị ngọt đậm đà, hương thơm đặc trưng, vì vậy, tháng 12/2005, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã đưa hai giống xoài tròn và xoài hôi của huyện Yên Châu vào danh mục nguồn gen cây trồng quý hiếm cần bảo tồn, phát triển; năm 2012, xoài tròn Yên Châu đã được Cục Sở hữu trí tuệ cấp Giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý.

Ghép cành xoài tròn đầu dòng tại Trung tâm Dịch vụ nông nghiệp Yên Châu.

Hiện nay, huyện Yên Châu có khoảng 200 ha cây xoài tròn (trong đó 120 ha được cấp Giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý). Mặc dù xoài tròn được đánh giá là ngon, nhưng  xoài đa số được trồng tự nhiên từ những năm 1976-1982, trồng rải rác, không được chăm sóc, chủ yếu là những cây cổ thụ, một số cây đã thoái hóa, năng suất, chất lượng giảm, quả nhiều sơ, sâu bệnh, nhất là bệnh thối quả, sâu đục thân; cây có tán cao khó khăn trong việc chăm sóc và thu hái... Sản lượng ước khoảng 2.000 tấn/năm, thời gian thu hoạch ngắn chỉ 15-20 ngày...

Trước thực tế trên, từ tháng 5/2017, huyện Yên Châu đã phối hợp với các sở, ngành liên quan của tỉnh, các viện nghiên cứu khoa học thuộc lĩnh vực nông nghiệp ở Trung ương triển khai công tác “Bảo tồn và phát triển giống xoài tròn ở Yên Châu mang chỉ dẫn địa lý”, trong phạm vi 3 xã Chiềng Pằn, Viêng Lán và Sặp Vạt. Huyện đã triển khai các bước như điều tra kỹ thuật trồng xoài của người dân, xử lý thực bì, làm đất, cuốc hố, thời vụ trồng; kỹ thuật bón phân, tỉa cành, sử dụng thuốc bảo vệ thực vật; giống trồng. Đồng thời, đánh giá chất lượng quả, tình hình sâu bệnh hại, sự sinh trưởng, phát triển cây xoài tròn, diện tích, các thông tin về thị trường tiêu thụ, thương hiệu xoài tròn Yên Châu...

Đến nay, đã tuyển chọn được 19 cây xoài tròn đầu dòng trong vùng chỉ dẫn địa lý của huyện. Đồng thời, tiến hành ghép 350 cây xoài có tuổi thọ từ 5-15 năm, hiện các cành ghép đang phát triển tốt. Đến nay, đã triển khai mô hình trồng mới giống xoài tròn; ươm 5.000 cây giống xoài tròn đã ghép cành từ giống đầu dòng qua tuyển chọn. Theo đó, tiến hành trồng mới 800 cây (tương ứng khoảng 2 ha). Dẫn chúng tôi đi thăm mô hình ghép cải tạo xoài tròn trên địa bàn, anh Vũ Hải Yến, Giám đốc Trung tâm Dịch vụ nông nghiệp Yên Châu, cho biết: Trong quá trình triển khai việc bảo tồn và phát triển giống xoài tròn ở Yên Châu, chúng tôi đã được nhân dân ở các xã đồng tình, ủng hộ cao, thông qua việc ký cam kết thực hiện. Các hộ tham gia được hướng dẫn kỹ thuật; thực hiện ghi chép, theo dõi sự phát triển của cây; cách chăm sóc, phòng trừ sâu bệnh... Anh Hoàng Văn Ngoãn, bản Sai, xã Sặp Vạt nói: Cây xoài tròn ở Yên Châu đã có từ đời ông, cha, nhưng chỉ trồng tự nhiên, không chăm sóc, nên quả hay bị sâu bệnh. Gia đình tôi được huyện lựa chọn trồng mới trên 3.000 m2 xoài tròn trên đất vườn, với 120 cây. Gia đình đã được hỗ trợ phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, hướng dẫn kỹ thuật chăm sóc. Sau hơn một năm trồng, xoài phát triển tốt, dự tính sang năm sẽ cho bói quả.

Với việc triển khai thực hiện công tác “Bảo tồn và phát triển giống xoài tròn ở Yên Châu mang chỉ dẫn địa lý”, sẽ góp phần giữ gìn giống xoài tròn Yên Châu, nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm và giá trị thương hiệu xoài tròn Yên Châu trên thị trường. Đồng thời, tăng thu nhập, tạo việc làm cho người dân địa phương.