Trong khuôn khổ Tuần Văn hóa, Thể thao và Du lịch huyện năm 2023, tại sân Trung tâm Truyền thông - Văn hóa, huyện Quỳnh Nhai đã tổ chức phục dựng Nghi lễ Kin Pang Then để giới thiệu với du khách thập phương về nguồn gốc, xuất xứ của nghi lễ.

Kin Pang Then là lễ hội tiêu biểu của dân tộc Thái trắng được tổ chức hàng năm vào mỗi dịp tết đến, xuân về; do một ông Then trong bản tổ chức hàng năm. “Then” ở đây là thầy mo được quan niệm là cao tay hơn cả và là người của trời cử xuống trần gian để cứu giúp người khỏi bị ốm đau, bệnh tật và có khả năng giao tiếp với thần linh. Kin Pang Then là lễ hội cúng mừng con nuôi (là những người đã được thầy mo chữa cho khỏi bệnh). Ngoài ra, còn là lễ cầu phúc lộc cho gia đình và con cháu, là dịp để con cháu tạ ơn thầy trong dịp đầu năm mới. Ngày làm lễ phải được tổ chức trước Rằm tháng Giêng, vì bà con quan niệm ngoài rằm, Then trên trời cũng bận đi làm không có thời gian xuống dự lễ vui chơi được.

Nghệ nhân nhân dân Điêu Văn Minh, xã Mường Giàng, huyện Quỳnh Nhai, chia sẻ: Nghi lễ Kin Pang Then có từ xa xưa và truyền lại qua nhiều đời gìn giữ, phát huy. Hội Then còn là dịp để các con nuôi đến cảm ơn ông Then giúp đỡ họ trong cuộc sống. Trước khi mời ông Then trên trời xuống vui chơi, phải chuẩn bị sẵn cây nêu, các con thú rừng, củ mài, cây măng, hoa chuối… và không thể thiếu rượu cần để tổ chức Lễ hội.

 Nghi lễ Kin Pang Then gồm hai phần: Phần lễ và phần hội. Phần lễ bắt đầu với hát then cùng với các nhạc cụ như: đàn tính tẩu, nhạc má hinh và trống chiêng. Đây là những nhạc cụ phổ biến nhất không thể thiếu để phục vụ sinh hoạt văn hóa trong cộng đồng của dân tộc Thái trắng. Đặc biệt, cây đàn tính tẩu được nghệ nhân chế tác từ quả bầu già, với  quan niệm, nói đến quả bầu là nói đến bầu sữa mẹ. Đây là biểu tượng cho tình cảm gắn bó của tình yêu và là cần nối nhân duyên cho lứa đôi trai gái. Qua lời hát, ông Then cầu cho dân làng trong bản, trong mường đón một năm mới có nhiều điều tốt đẹp, cầu cho con cháu luôn mạnh khỏe, mưa thuận gió hòa, cho mùa màng tươi tốt, bội thu.

Phần lễ mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc, mang tính cộng đồng cao, vun đắp tình đoàn kết trong bản, trong mường.

Phần hội với những lời hát Then, điệu múa, trò chơi dân gian lành mạnh như: Trò mưa đá (là trò chơi ông Then xin trời cho mưa xuống để cho mùa màng tươi tốt), trò cày bừa, hái nấm, múa khăn, múa tăng bu tăng bẳng, múa vòng xoè… đã tạo ra không khí vui tươi phấn khởi, cuốn hút dân làng đến tham gia. 

 Ấn tượng nhất ở phần hội là múa "Se châu Then" - múa chào ông Then do các con nuôi trình diễn. Điệu múa với động tác nhanh nhẹn, khỏe khoắn, âm thanh như thúc giục, mời ông Then xuống vui chơi. Để cảm tạ ông Then, các con nuôi sẽ múa "Se mơi lảu then" - nghĩa là múa mời rượu ông Then. Các con nuôi đến mời rượu tạ ơn ông Then, chúc cho ông Then luôn có một sức khỏe tốt.

Điệu múa "se tó cây" - tức là múa chọi gà cũng được thực hiện trong Nghi lễ Kin Pang Then. Đây là điệu múa tượng trưng cho sự hưng phấn, các con nuôi mừng phấn khởi đã khỏi bệnh khỏe mạnh, có sức lực sung mãn, khỏe như các con gà trống đang chọi nhau, tạo không khí vui tươi, phấn khởi, cuốn hút những chàng trai, cô gái trong bản tham gia.

Chăm chú theo dõi phục dựng nghi lễ, anh Lường Văn Thảo, xã Mường Giàng, huyện Quỳnh Nhai, chia sẻ: Tham dự Nghi lễ Kin Pang Then của dân tộc Thái trắng, tôi cảm thấy rất vui và phấn khởi. Là người con của đồng bào dân tộc Thái, tôi luôn ý thức phải giữ gìn và phát huy những nét đẹp văn hóa của dân tộc mình. Đồng thời, hiểu được trách nhiệm của bản thân trong việc tìm hiểu về lịch sử văn hóa dân tộc, học những làn điệu dân ca, bài hát bằng tiếng Thái để gìn giữ được nét văn hóa truyền thống của dân tộc mình.

Bà Điêu Thị Nhất, Trưởng phòng Văn hóa - Thông tin huyện Quỳnh Nhai, nói: Nghi lễ Kin Pang Then là một nghi lễ đặc sắc về văn hóa, tín ngưỡng, tâm linh của đồng bào dân tộc Thái, đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia ngày 30/9/2020. Phòng đã tăng cường tuyên truyền các giá trị của nghi lễ tới cộng đồng các dân tộc; động viên, khích lệ các nghệ nhân nghiên cứu, bảo tồn các giá trị văn hóa để trao truyền lại cho các thế hệ. Trong Tuần Văn hóa, Thể thao và Du lịch, huyện Quỳnh Nhai tổ chức phục dựng, giới thiệu tới người dân và du khách về Nghi lễ Kin Pang Then, góp phần giữ gìn các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc.

Bên cạnh ý nghĩa tâm linh sâu sắc, Nghi lễ Kin Pang Then còn nhắc nhở con người sống đúng đạo lý, thương yêu nhau, gắn bó tình làng, nghĩa xóm. Có thể thấy, việc lưu giữ và phục dựng nghi lễ của dân tộc Thái trắng huyện Quỳnh Nhai đã và đang góp phần nâng cao đời sống tinh thần của người dân, tăng cường ý thức, trách nhiệm cho các thế hệ trong việc giữ gìn và phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc gắn với phát triển du lịch.