Một ngày mùa hạ, du hành lên Pha Đin, con đèo huyền thoại nối liền hai tỉnh Sơn La - Điện Biên. Mây trắng bồng bềnh trong nắng, thấp thoáng, lô nhô rừng xanh như chốn bồng lai, ngỡ như chỉ kiễng chân lên là chạm mắt, môi vào…

Pha Đin, tiếng Thái là nơi đất và trời gặp nhau. Gần như đỉnh Pha Đin là nơi phân chia ranh giới tự nhiên hai tỉnh Sơn La - Điện Biên. Ở độ cao hơn một ngàn mét, dài 32 km, Pha Đin cùng những cung đường uốn lượn, vực sâu ngàn sương hun hút, hiểm nguy, nhưng đẹp đến mê hồn. Lịch sử Tây Bắc từ xưa đến nay đã ghi danh Pha Đin là một trong “Tứ đại đỉnh đèo”, cùng với Ô Qui Hồ, tỉnh Lào Cai; Khau Phạ, tỉnh Yên Bái và Mã Pì Lèng, tỉnh Hà Giang. Nhìn từ xa hoặc trên cao xuống, những cung đường Pha Đin như dải thắt lưng xanh mềm mại, nối những ngọn núi lại với nhau, ẩn hiện trong sương mờ, ngất ngây mê hoặc.

Còn đâu đây bản hùng ca hào hùng thời kháng chiến chống Pháp, những người con ưu tú của dân tộc Việt Nam, của Sơn La đã đem tuổi thanh xuân, hiến dâng máu xương cho cuộc kháng chiến để làm nên một Điện Biên “Lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu…”. Những người con Sơn La đã cùng kéo pháo, cõng đạn, thồ thóc gạo đi qua 56 ngày đêm gian khổ của chiến dịch; từ Thanh Sơn - Thu Cúc, qua đèo Lũng Lô “Anh hò, chị hát…” , qua ngã ba Cò Nòi máu lửa để nối vào con đèo Pha Đin huyền thoại “Chị gánh anh thồ…”. Còn nghe tiếng hò kéo pháo năm xưa qua mấy tầng núi, mấy tầng mây: Dốc núi cao cao, nhưng lòng quyết tâm còn cao hơn núi/ vực sâu thăm thẳm, vực nào sâu bằng chí căm thù…

Nay trên đỉnh Pha Đin bồng bềnh sương trắng, hoa mua rừng tím ngắt chen những đồi hoa tam giác mạch, hoa đào, mận, mơ của những nhà vườn, dệt nên một cung đường như mơ, như thực. Diện mạo mới của Pha Đin hôm nay là làn đường nhựa phẳng lỳ êm ái, xen cách bản làng của bà con dân tộc là các trạm phát sóng hiện đại của VNP, trạm Vi- ba quân đội, Trạm FM VOV. Pha Đin còn luôn là con đèo huyết mạch trên quốc lộ 6 thông thương Hà Nội với cả vùng Tây Bắc, nối sang cả biên giới Việt - Lào.

Những dải đất của Pha Đin bên này Sơn La không chỉ đẹp tự nhiên, mà người dân nơi đây còn cần cù lao động, trồng những cánh rừng dự án keo, bồ đề, dẻ. Đặc biệt, những vườn sơn tra bám dọc dưới thung lũng lên các sườn núi 10 đến 20 năm nay, thường xuyên thu hoạch, quả thơm trĩu cành. Hàng trăm ha sơn tra hợp đất, hợp người không chỉ làm xanh các cánh rừng, mà còn mang lại cuộc sống dần no đủ cho bà con dân tộc nơi đây.

Giữa miền sương trắng như bồng lai, Khu du lich sinh thái Pa Đin TOP là điểm nhấn đầy ấn tượng với khách lãng du, bởi vẻ đẹp của các màu hoa tam giác mạch, đào, mận, mơ, hướng dương trong thung lũng hoa mà con người đã tạo nên. Pha Đin TOP cũng đang sở hữu mấy chục héc- ta cây ăn quả phục vụ du khách qua lại đỉnh đèo. Đẹp và thực tế - đó chính là Pha Đin TOP.

Dịp kỷ niệm 70 năm chiến thắng Điện Biên Phủ vừa qua, tỉnh Sơn La đã xây dựng và khánh thành Đền thờ Liệt sĩ tại Khu lịch sử - văn hóa Đèo Pha Đin (huyện Thuận Châu, tỉnh Sơn La). Đây là không gian tưởng niệm, tôn vinh, tri ân công lao to lớn, sự hy sinh anh dũng của các thế hệ cha anh trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, bảo vệ tuyến đường huyết mạch qua đèo Pha Đin lên Tuần Giáo, Điện Biên trong chiến dịch Điện Biên Phủ lịch sử năm xưa.

 Trên đỉnh Pha Đin lộng gió và mây ngàn, còn vang vọng mãi huyền thoại bản anh hùng ca lịch sử - vẫn đang chờ đợi rất nhiều người chưa một lần chiêm ngưỡng Pha Đin.