Xòe Thái là một loại hình sinh hoạt văn hóa đóng vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần của cộng đồng dân tộc Thái Sơn La nói riêng và vùng Tây Bắc nói chung. Từ bao đời nay, xòe Thái gắn bó mật thiết với phong tục, tập quán, nghi lễ, lễ hội cũng như đời sống văn hóa, văn nghệ của người dân. Với những nét đặc trưng độc đáo, nghệ thuật xòe Thái đã được UNESCO ghi danh là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

“Không xòe không vui, không xòe cây lúa không trổ bông, không xòe cây ngô không ra bắp, không xòe trai gái không thành đôi”, câu dân ca như khẳng định thêm vị trí của xòe trong đời sống đồng bào Thái. Qua thời gian, đồng bào Thái đã không ngừng xây dựng và phát triển nghệ thuật xòe đa dạng, đặc sắc. Múa xòe đã trở thành biểu tượng của tình đoàn kết, là sự kết tinh những kinh nghiệm sống và lối tư duy sáng tạo trong đời sống sinh hoạt thường ngày của cộng đồng dân tộc Thái.

Nghệ thuật xòe Thái được trình diễn trong các lễ hội mùa xuân; xên bản, xên mường; xòe trong lễ mừng mùa của cộng đồng, lễ lên nhà mới, trong đám cưới và liên hoan văn nghệ, trong các sự kiện chính trị của các địa phương để giao lưu, kết bạn và kết nối cộng đồng. Mỗi người khi tham gia vào vòng xòe đều cảm thấy mình là một phần của cộng đồng. Sức sống của xòe Thái đã trở thành một nét đẹp văn hóa, món ăn tinh thần không thể thiếu trong đời sống đồng bào dân tộc Thái.

Chung niềm đam mê và mong muốn văn hóa Thái cổ không bị mai một, ông Lường Văn Chựa, xã Chiềng Pằn, huyện Yên Châu, người đã dành cả cuộc đời mình cho việc nghiên cứu, sưu tầm, phục dựng những điệu xòe. Ông Chựa, cho biết: Chẳng biết múa xòe chính xác có từ bao giờ, chỉ biết múa xòe như dòng chảy tự nhiên cứ thế được trao truyền qua nhiều thế hệ và trở thành một phần không thể thiếu trong tất cả các nghi lễ văn hóa, sinh hoạt cộng đồng của người Thái. Những điệu múa xòe không khác gì một xã hội thu nhỏ của người Thái, phản ánh đời sống, tâm tư, tình cảm, nguyện vọng bằng phương thức tư duy ngôn ngữ múa dân gian Thái. Xòe Thái đã thực sự trở thành tài sản văn hóa, là sợi dây gắn kết cộng đồng. Bảo tồn và phát huy di sản, cần truyền dạy xòe Thái cho các thế hệ trẻ, để di sản văn hóa phi vật thể này mãi mãi trường tồn, xứng đáng là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Việc UNESCO ghi danh nghệ thuật xòe Thái vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại đã chứng minh sức sống mãnh liệt, vị trí đặc biệt quan trọng của di sản văn hóa phi vật thể này của không chỉ đồng bào người Thái, mà còn của chung cộng đồng các dân tộc Việt Nam trong dòng chảy văn hóa đất nước, tăng thêm niềm tự hào về bản sắc văn hóa dân tộc Thái và phát huy tinh thần đoàn kết giữa các dân tộc ở Việt Nam. Với mỗi người dân tộc Thái sinh ra và lớn lên trên mảnh đất Sơn La càng tự hào về nghệ thuật xòe Thái.

Đi cùng với niềm vui khi di sản được vinh danh là trách nhiệm gìn giữ, bảo tồn để di sản tiếp tục trao truyền và thực hành trong cộng đồng. Hiện nay, Sơn La vẫn còn gìn giữ, bảo tồn và phát huy tốt các điệu xòe cổ truyền thống, như: Xòe nâng khăn mời rượu, xòe tiến lùi, xòe tung khăn, xòe bổ bốn, xòe vòng, xòe vỗ tay múa vòng tròn và xòe trong các nghi lễ. Các điệu xòe này hiện cũng đã được nghiên cứu và phổ cập đến cán bộ, đảng viên và nhân dân các dân tộc trong tỉnh, phục vụ cho sinh hoạt cộng đồng và giao lưu văn hóa trong thời kỳ hội nhập.

Bà Hoàng Ngân Hoàn, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, cho biết: Để bảo vệ và phát huy giá trị nghệ thuật xòe Thái, ngành tiếp tục tham mưu với tỉnh chỉ đạo thực hiện rà soát, đánh giá tổng thể hiện trạng di sản; tổ chức các hội thi, hội diễn, liên hoan, giao lưu về “Nghệ thuật xòe Thái”; phát huy vai trò của các nghệ nhân dân gian và thành viên cộng đồng am hiểu xòe Thái để trao truyền, thực hành, xuất bản các tài liệu, trưng bày, giới thiệu, tuyên truyền, quảng bá về nghệ thuật xòe Thái. Đặc biệt là việc đưa xòe Thái trở thành điểm nhấn cho các điểm đến, phục vụ du lịch cộng đồng, tạo không khí sinh hoạt văn hóa cộng đồng, đáp ứng nhu cầu trải nghiệm của du khách trong và ngoài nước.

Một mùa xuân mới lại về, tiếng chiêng, tiếng trống vang lên khắp bản mường, già trẻ, gái trai với bộ trang phục truyền thống lại cùng nắm tay vòng xòe đoàn kết càng tạo điểm nhấn ấn tượng trong lòng nhân dân và du khách khi đến với Sơn La nói riêng và vùng Tây Bắc nói chung.