Theo báo cáo của Bảo tàng và Thư viện tỉnh, từ giữa năm 2023 đến cuối năm 2024, trong khuôn viên Bảo tàng và Thư viện tỉnh (thuộc phạm vi khoanh vùng khu vực bảo vệ Di tích quốc gia đặc biệt Nhà tù Sơn La) có 3 cây long não bị khô, rụng lá, có cây đã chết. Thực hiện ý kiến chỉ đạo của lãnh đạo tỉnh, cây số 1 đã được chặt hạ để đảm bảo an toàn theo đúng quy định; cây số 2, 3 đến nay vẫn chưa chặt hạ.

Trong đó, cây số 1 có chu vi thân (đoạn lớn nhất) khoảng 3m, chiều cao khoảng 20m, chết vào giữa năm 2023. Cây số 2 có chu vi thân (đoạn lớn nhất) khoảng 4m, chiều cao khoảng 30m, khô và rụng lá vào giữa năm 2024; cây số 3 có chu vi thân khoảng 2,5m, chiều cao khoảng 20m, cũng có hiện tượng khô, rụng lá vào cuối năm 2024.

Trước tình trạng này, đã có một số phản ánh của công dân rằng có tình trạng phá rừng trên Đồi Khau Cả, bỏ thuốc vào gốc cây cho cây chết dần và khai thác cây mà không có cơ quan nào lên tiếng hay ngăn chặn. Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch đã có báo cáo gửi UBND tỉnh về việc chưa xác định rõ cây có bị bỏ độc hay không? Đồng thời, phối hợp với bộ phận chuyên môn của Công ty cổ phần Môi trường và Dịch vụ đô thị bước đầu xác định cây chết do già cỗi, sâu bệnh. Để xác định rõ nguyên nhân cây chết, Bảo tàng và Thư viện tỉnh đã có văn bản gửi Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (thuộc Sở Nông nghiệp và Môi trường) phối hợp làm rõ.

Tại cuộc làm việc, đoàn liên ngành đã tiến hành khảo sát, kiểm tra thực trạng 3 cây long não, tiến hành khoan thân cây xác định tình trạng cây và nguyên nhân cây chết. Ban đầu xác định như sau: Cả 3 cây long não có tuổi đời khoảng 50 năm; qua khảo sát ban đầu bằng các biện pháp nghiệp vụ cho thấy, cây đã chặt hạ có tình trạng già cỗi, rỗng ruột, có hiện tượng mối xông, 2 cây còn lại đang có hiện tượng tương tự, hiện đã trụi lá, khô cành, không còn khả năng phục hồi; không có hiện tượng tác động làm hại cây như công dân đã phản ánh. Ngoài ra, cũng không có tình trạng khai thác cây ngang nhiên tại Đồi Khau Cả như phản ánh do cây long não số 1 đã chết khô, Bảo tàng và Thư viện tỉnh tiến hành chặt hạ theo chỉ đạo của cấp trên; toàn bộ số gỗ sau khi thu được tập kết tại trụ sở đơn vị chờ đấu giá tài sản nộp ngân sách nhà nước theo quy định. Trong khuôn viên Bảo tàng và Thư viện tỉnh có tổng số 7 cây long não nhiều năm tuổi, ngoài cây đã chặt theo chỉ đạo, 2 cây bị khô hiện vẫn chưa chặt hạ, còn 4 cây vẫn đang sinh trưởng, tuy nhiên phần gốc đang có hiện tượng bị mối xông, phần vỏ cây bong tróc nhiều.

Trên cơ sở kết quả khảo sát ban đầu, Đoàn liên ngành đề nghị Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch hoàn thiện biên bản làm việc, có báo cáo cụ thể về kết quả khảo sát, xác định nguyên nhân 3 cây long não chết tại Đồi Khau Cả để báo cáo UBND tỉnh và để thông tin cho nhân dân hiểu rõ, tránh tình trạng dư luận trái chiều. Qua đó, tiếp tục phát huy tinh thần đoàn kết, sự đồng thuận của nhân dân trong việc bảo vệ khuôn viên khu Di tích quốc gia đặc biệt Nhà tù Sơn La. Đồng thời, đề xuất, đối với 2 cây long não đã khô, cần tiến hành chặt hạ để đảm bảo mỹ quan và an toàn; đối với 4 cây còn sống đề nghị Bảo tàng và Thư viện có biện pháp chăm sóc và bảo vệ cây.