Cùng với đồng bào dân tộc Mông ở các địa phương khác trong tỉnh, ngoài giã bánh dày vào dịp tết cổ truyền hàng năm, đồng bào dân tộc Mông ở các xã vùng cao của huyện Mường La còn giã bánh dày vào dịp tết Độc lập, cưới hỏi, mừng nhà mới... Bánh dày dẻo, thơm, đậm đà là món ăn đãi khách quý, là nét văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Mông nơi đây.

Người dân bản Pá Sóng, xã Chiềng Lao, huyện Mường La giã bánh dày.

Theo tiếng Mông, bánh dày gọi là “dúa”, trong mâm cơm những ngày lễ, tết ngoài rượu, thịt, rau rừng đồ xôi, bánh dày là thứ không thể thiếu để dâng lên tổ tiên. Bánh dày là biểu tượng cho tình yêu, sự thủy chung son sắt của trai gái đồng bào Mông và là món bánh tượng trưng cho mặt trăng và mặt trời - nguồn gốc sinh ra con người và vạn vật trên mặt đất.

Ðể làm được những chiếc bánh dày thơm, dẻo cần trải qua nhiều công đoạn, đòi hỏi sự công phu, khéo léo và tỉ mỉ. Đầu tiên là chuẩn bị cối và chày để giã bánh dày. Cối, chày làm bằng thân gỗ tốt, cối được khoét rỗng ruột hoặc lõm ruột; còn chày dài khoảng 35 - 40 cm, đường kính từ 10 -15 cm. Chọn loại gạo nếp nương trắng, thơm, hạt to đều, khi đồ lên sẽ cho xôi dẻo. Gạo được vo, ngâm nước khoảng 6 - 8 tiếng, vớt ra để ráo, rồi cho vào chõ làm bằng gỗ để đồ. Sau khi đồ xôi từ 1 - 2 giờ mang ra giã bánh ngay khi xôi còn nóng. Các nam thanh niên khỏe mạnh, khéo léo dùng chày đẩy dồn cuộn xôi về một phía cối, sau đó lại giã theo kiểu “cuốn chiếu” để xôi nhuyễn đều. Xôi giã càng kỹ càng dẻo, tạo thành bột trắng mịn, dính quyện lấy nhau, được các bà, các chị chia nhỏ, nặn hình mặt trăng, mặt trời, rồi bọc một lớp lá chuối hoặc lá dong tươi bên ngoài. Để khi nặn bánh dày không dính tay và tăng độ thơm ngon, người làm thường sử dụng lòng đỏ trứng gà xoa vào lòng bàn tay trước khi chia phần, nặn bánh. Bánh dày có thể ăn ngay hoặc để nguội sau đó cắt thành miếng nhỏ rán lên hoặc nướng trên bếp than khoảng 10 - 15 phút, khi bánh phồng nhẹ, vỏ bánh vàng đều, bên trong mềm có mùi thơm đặc trưng của gạo nếp nương là được. Bánh dày giã tay có thể để được từ 10 - 15 ngày ở ngoài, nhiệt độ mát mà không bị hỏng, bánh ăn ngon hơn khi chấm với mật mía hoặc mật ong.

Từ năm 2013 - 2019, trước khi xảy ra dịch bệnh Covid -19, các xã Chiềng Lao, Chiềng Công, Chiềng Muôn, Ngọc Chiến của huyện Mường La thường xuyên tổ chức hội thi giã bánh dày, nhằm gìn giữ cách làm bánh dày truyền thống của người Mông trên địa bàn, đồng thời quảng bá sản phẩm bánh dày đến khách du lịch trong và ngoài tỉnh. Đặc biệt, năm 2020, xã Chiềng Lao đã thành lập HTX Nông nghiệp Chiềng Lao, khuyến khích các thành viên trong HTX thuộc 4 bản: Đán Én, Huổi Hậu, Phiêng Phả, Pá Sóng sản xuất và kinh doanh bánh dày giã tay truyền thống, giúp các thành viên tăng thêm thu nhập và giữ gìn nghề làm ánh dày truyền thống.

Người dân bản Pá Sóng, xã Chiềng Lao, huyện Mường La làm bánh dày.

Ngoài bánh dày trắng truyền thống, nhiều gia đình còn sáng tạo làm bánh dày nếp cẩm, bánh dày vàng (ngâm gạo nếp với hoa mật mông) để bán cho người tiêu dùng, các nhà hàng ẩm thực dân tộc trong và ngoài tỉnh. Chị Giàng Thị Dúa, bản Co Sủ trên, xã Chiềng Công, chia sẻ: Mỗi tháng, gia đình tôi giã khoảng 4 - 5 mẻ bánh dày các loại, mỗi mẻ khoảng 15 kg gạo nếp để bán cho người tiêu dùng trong huyện, trong tỉnh và cho nhà hàng ẩm thực ở các tỉnh Yên Bái, Điện Biên, Lào Cai, Hà Nội… với giá 55 nghìn đồng/1 cặp, thu nhập trung bình từ 3 - 5 triệu đồng/tháng từ bán bánh dày. Để bảo quản bánh được lâu và đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm, gia đình tôi đã sử dụng phương pháp hút chân không, bảo quản lạnh trong quá trình vận chuyển bánh cho khách hàng ở xa. Sử dụng mạng xã hội zalo, facebook để đăng bài viết, hình ảnh, video về quy trình làm bánh dày của gia đình, nhằm quảng bá và mở rộng thị trường tiêu thụ.

Nhiều dân tộc khác cũng có bánh dày, nhưng cách làm bánh dày của đồng bào dân tộc Mông huyện Mường La mang lại hương vị đặc trưng truyền thống, nếu đã một lần được trải nghiệm cách làm bánh dày và thưởng thức món ăn này sẽ rất khó quên.