Vào những ngày cuối tháng 2, đầu tháng 3 âm lịch hằng năm, đồng bào dân tộc Dao Tiền ở các huyện: Mộc Châu, Vân Hồ, Phù Yên lại rộn ràng đón tết Thanh minh. Đây là phong tục truyền thống để con cháu sum vầy, tưởng nhớ công ơn tổ tiên, cội nguồn.

Mâm cơm cúng Tết thanh minh của người Dao Tiền 

Tiết Thanh minh đến sau Lập xuân 60 ngày. Ngày đầu tiên của tiết này được gọi là Tết Thanh minh. Vì vậy, Tết thanh minh của đồng bào Dao Tiền không có ngày cố định mà dựa theo nguyên tắc trên để chọn ngày. Năm nay, Tết thanh minh là ngày 23/2 âm lịch (tức là 4/4 dương lịch). Theo ý nghĩa tâm linh, vào dịp này hằng năm, gia đình đồng bào Dao Tiền không trực tiếp đi “tảo mộ” (sửa sang, dọn dẹp lại các lăng mộ của tổ tiên) mà tổ chức lễ cúng thanh minh tại nhà để tìm “thầy âm” giúp tổ tiên sửa chữa lại nhà ở của mình.  

Để chuẩn bị Tết Thanh minh, người phụ nữ Dao Tiền thường thức dậy từ 3-4 giờ sáng 

Để chuẩn bị cho mâm lễ, người phụ nữ trong gia đình giã gạo nếp, lấy lá màu và đào củ nghệ để làm xôi màu tím, đỏ, vàng; đàn ông ra ao bắt cá chế biến thành nhiều món, như: Cá rán, cá nướng, cá kho và măng luộc... Mâm lễ cúng khá đơn giản nhưng thể hiện lòng thành kính, biết ơn của con cháu đối với tổ tiên.

Công đoạn chuẩn bị nước màu để làm xôi tím

Xôi màu vàng được ngâm từ nước củ nghệ 

Theo quan niệm của đồng bào Dao Tiền, tổ tiên của gia đình có nhiều thành viên, nên mỗi con cá tượng trưng cho một ngôi nhà được sửa sang; măng rừng tượng trưng cho các nguyên liệu để sửa nhà; xôi màu và rượu là lời cảm tạ của con cháu dành cho thầy âm đã giúp tổ tiên của gia đình sửa chữa nhà ở.

Xôi có ba màu chính là vàng, tím và đỏ

Khi mâm cúng đã có đủ các món, gia chủ cúng, báo mời tổ tiên về ăn Tết Thanh minh. Thông thường chủ nhà sẽ thắp hương tự cúng, nhà nào cầu kỳ hơn thì mời các thầy mo trong bản. Thời gian cúng thường vào buổi sáng sớm.

Thầy mo được mời về cúng trong dịp Tết Thanh minh 

Sau khi cúng gia tiên, khách và gia đình quây quần bên mâm cơm, chia sẻ về công việc làm ăn, dạy bảo con cháu... Đây cũng là dịp đồng bào Dao các bản tổ chức giao lưu văn hóa, văn nghệ, thể thao, không khí sôi nổi, vui tươi, đoàn kết.

Bữa cơm gia đình đón Tết Thanh minh 

Cùng với các giá trị văn hóa truyền thống như Lễ Cấp Sắc, Lễ tết nhảy... việc duy trì phong tục truyền thống tốt đẹp về ngày Tết Thanh minh đã và đang góp phần lưu giữ, bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Dao Tiền trên địa bàn tỉnh.