“Vua chơi lan, quan chơi trà” là để muốn nói hoa lan được xem như là “nữ hoàng” của các loài hoa, bởi vẻ đẹp quý phái, kiêu sa và người chơi lan cũng thuộc vào hàng đẳng cấp. Hoa lan bắt đầu trở thành thú chơi cây cảnh trên cao nguyên Mộc Châu từ những năm 1990, bắt nguồn từ những nhánh lan rừng khoe sắc, tỏa hương được những người yêu hoa mang về trồng. Tuy việc chăm sóc tỉ mỉ, công phu, nhưng khi chơi và hiểu về loài hoa quý phái này, người chơi sẽ càng yêu hoa lan hơn.

Người trồng lan thị trấn Nông trường Mộc Châu trao đổi kỹ thuật chăm sóc lan rừng.

Đến thăm nhà ông Nguyễn Văn Định, tiểu khu Nhà nghỉ, thị trấn Nông trường Mộc Châu. Ông Định là người có thâm niên chơi lan rừng từ năm 1995, có hai nhà giàn rộng hơn 600 m² trồng trên 5.000 giò lan Phi điệp, trong đó có khoảng 50 giò lan đột biến. Nhìn nhà giàn bằng khung sắt bình thường, nhưng khi hỏi ra mới biết, để làm nhà giàn trồng lan còn đắt hơn cả xây nhà, bởi yêu cầu chi tiết các thiết kế về mái che đảm bảo “cắt nắng, cắt mưa”, hàng rào bảo vệ chắc chắn nhưng phải đảm bảo thoáng mát để lan tiếp xúc được với ánh sáng tự nhiên, sương, gió. Ông Định chia sẻ: Hoa lan có một mùi hương nhẹ nhàng, thanh tao, thoang thoảng chứ không nồng và đậm. Chính bởi vẻ đẹp và hương thơm đặc trưng ấy mà hoa lan rất được yêu chuộng ở Việt Nam và nhiều nước phương Đông. Hoa lan cũng rất đa dạng trong giống loài, với khoảng 2.500 loại khác nhau, có đầy đủ màu sắc tím, vàng, hồng, hồng đỏ, cam... Dựa theo màu sắc, thì ý nghĩa của hoa lan cũng sẽ khác nhau, như: Lan màu trắng đại diện cho sự tôn kính và khiêm nhường, thuần khiết và trong trắng, thể hiện sự sang trọng và sắc đẹp trường tồn; màu tím thể hiện cho sự ngưỡng mộ, tôn trọng, và quý phái; hay màu vàng là một biểu tượng của tình bạn, một niềm vui và cả khởi đầu mới tốt lành... Theo ông Định, thưởng thức vẻ đẹp của hoa lan là phải cảm thụ từ chiều sâu bên trong. Đó là vẻ đẹp cao quý, thuần khiết, sang trọng và tinh tế. Ngắm nhìn những giò lan rừng sẽ mang lại cảm giác bình yên và hạnh phúc, xua tan những mệt mỏi hằng ngày và thêm động lực vững niềm tin vào cuộc sống.

Giống như ông Định, ở thị trấn Nông trường Mộc Châu còn có anh Nguyễn Hồng Quang, tiểu khu 66, cũng là người có kinh nghiệm chơi lan rừng 8 năm, trong đó có 3 năm chơi lan đột biến. Anh hiện đang là Phó Chủ tịch Hội hoa lan Mộc Châu. Nhà anh đang có 2 nhà giàn rộng 400 m² , làm giá sắt 2 tầng chắc chắn với khoảng 500 giò lan, trong đó có gần 100 giò lan đột biến, như: Phi điệp, Quế, Tam bảo sắc, đuôi cáo, đuôi chồn... Theo chia sẻ của anh Quang thì dòng lan đắt giá là lan đột biến, và trong “đắt của đắt nhất” thì Phi điệp đột biến vẫn là đầu bảng. Nhưng lan Phi điệp đột biến cũng có rất nhiều loại khác nhau và giá cũng rất khác nhau, như mắt đột biến (mắt đậm, mắt nhạt, mắt xước, mắt mờ), đột biến mũi (mũi hồng, mũi trắng), đột biến về thân lá (lá kẻ, lá phát tài)... Và để đánh giá 1 bông hoa lan giá trị thì phải dựa trên đầy đủ trên các yếu tố, như: mắt rõ ràng, họng sạch, phân thùy mũi trắng, cánh bầu... và từ các yếu tố trên, những giống lan đột biến được giao dịch, trao đổi với giá rất cao từ những người chơi lan trong cả nước.

Cũng bởi giá trị quá đắt của lan đột biến, nên các giao dịch được định giá rất cụ thể, theo tiếng của dân chuyên môn gọi là Kie (Ky - cây con); mỗi Kie chỉ dài từ 5-10 cm, nảy lên từ mắt ngủ nhưng lại được định giá rất cụ thể cho từng dòng lan đột biến. Các giao dịch hoa lan cũng được quy định cụ thể, có bảo hành theo từng mục và có các cam kết bồi thường khi vi phạm hợp đồng, bởi theo anh Quang, mỗi Kie chỉ vài centimet, nên sau vài năm, khi cây lan được giao dịch nở hoa, sẽ có những kiện tụng xảy ra nếu không được cam kết, hợp đồng chặt chẽ. Hội hoa lan Mộc Châu hiện đang có 38 thành viên, nhưng theo thống kê của Hội thì số người chơi lan rừng chưa tham gia vào Hội có diện tích nhà giàn vài trăm mét vuông ước tính đến cả trăm người. Hầu hết là những người có điều kiện về kinh tế, vừa mua về chơi, vừa nhân giống để bán.

Huyện Mộc Châu cũng đã 3 lần tổ chức Ngày hội hoa lan với quy mô lớn, thu hút sự tham gia của trên hàng chục nhà vườn sản xuất, kinh doanh hoa lan và Hội trồng lan của các tỉnh, thành phố trong nước, tham gia trưng bày hàng nghìn giò lan các loại, thu hút đông đảo người dân và du khách đến tham quan, chiêm ngưỡng vẻ đẹp của hoa lan. Thú chơi hoa lan ở Mộc Châu đang ngày càng phát triển, những giò lan rừng Mộc Châu đang trở thành sản phẩm du lịch độc đáo, hấp dẫn, thu hút khách du lịch, mang lại thu nhập cao cho người trồng lan.