Nhắc đến Nghệ nhân ưu tú Giàng Khánh Ly, tiểu khu 2, thị trấn Mộc Châu, rất nhiều người dân biết đến, bởi bà nổi tiếng với nhiều ca khúc mang màu sắc dân gian và sâu lắng nghĩa tình. Nhiều người gọi bà bằng biệt danh trìu mến: “Họa mi” của cao nguyên Mộc Châu.

Bà Giàng Khánh Ly (bên trái) nhận danh hiệu vinh dự Nhà nước “Nghệ nhân ưu tú” tháng 7/2019.

Đến nhà bà Giàng Khánh Ly, đúng lúc bà đang ngồi trầm tư sáng tác lời hát. Lật từng trang sổ cũ, bà nói: Đã thành thói quen, có thời gian tôi lại sáng tác lời hát theo làn điệu dân ca dân tộc Mông, rồi tự hát, biểu diễn và truyền dạy cho con cháu. Bởi càng tìm hiểu kỹ, sẽ càng thấm thía và yêu dân ca dân tộc mình hơn... Bà có giọng nói nhẹ nhàng, trầm ấm, khuôn mặt trái xoan, phúc hậu, ngoại hình trẻ hơn nhiều so với tuổi “lục tuần” của mình. Trong câu chuyện với bà, chúng tôi được biết: Bà Giàng Khánh Ly là người dân tộc Mông, sinh ra tại xã Lóng Luông (Vân Hồ). Từ nhỏ, bà đã sống trong không gian đậm sắc văn hóa dân tộc Mông, đặc biệt, ảnh hưởng từ bà ngoại là người rất am hiểu và thuộc nhiều làn điệu dân ca dân tộc Mông. Chính từ những làn điệu dân ca mượt mà sâu lắng đó, khiến cô bé Khánh Ly ngày nhỏ đã yêu thích và đam mê ca hát. Thấy cháu yêu thích, bà ngoại đã truyền dạy cho Khánh Ly những làn điệu dân ca Mông. Từ niềm đam mê, Giàng Khánh Ly còn nghe và học ở những người hát dân ca nổi tiếng ở trong xã, bản để học và hát theo... Khi lớn lên đi học, bà dành dụm tiền mua đài catset, hàng đêm chăm chú nghe các nghệ nhân hát trên Đài tiếng nói Việt Nam và hát theo... Từ đó, bà tích lũy hoàn thiện dần nghệ thuật hát dân ca và biểu diễn.

Từ những kiến thức tích lũy được cộng niềm đam mê vô hạn, bà Giàng Khánh Ly đã tích cực tham gia đội văn nghệ của xã, huyện biểu diễn nghệ thuật quần chúng phục vụ nhân dân. Bà là một trong những thành viên cốt cán của đội văn nghệ xung kích huyện Mộc Châu tham gia phong trào nghệ thuật quần chúng của tỉnh, Trung ương. Sự nghiệp ca hát của bà được nhiều người biết đến, khi năm năm 1992, bà tham dự Liên hoan hát ru các dân tộc Việt Nam lần thứ nhất do Bộ Văn hóa - Thông tin và Thể thao (nay là Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch) tổ chức tại thành phố Huế và đoạt Huy chương Vàng với bài dân ca Mông “Khống mí nhủa” (Ru con). Tiếp nối thành công, năm1996, bà tham gia Hội thi hát dân ca và “Người đẹp trình diễn trang phục dân tộc” của tỉnh đã đoạt Giải Nhì. Năm 1998, bà tham gia “Liên hoan giọng hát hay dân ca các dân tộc trên sóng phát thanh toàn quốc lần thứ Nhất” do Đài tiếng nói Việt Nam và Hội đồng Dân tộc của Quốc hội phối hợp tổ chức và đoạt Huy chương Bạc với bài hát dân ca dân tộc Mông  “Tiếng hát làm dâu”. Năm 2001, bà tham gia Hội diễn nghệ thuật quần chúng tỉnh đoạt Huy chương Bạc; cùng nhiều giải Nhất tiếng hát hay của huyện Mộc Châu. Đặc biệt, năm 2011, bà xuất bản đĩa VCD (hai thứ tiếng Phổ thông - tiếng Mông) mang tên “Tiếng hát Giàng Khánh Ly” do Trung tâm Văn hóa tỉnh Sơn La và Câu lạc bộ Văn học nghệ thuật Nhà Văn hóa Lao động tỉnh Phú Thọ tài trợ, giúp đỡ, được nhiều người hâm mộ đánh giá cao.

Trò chuyện với bà, chúng tôi đi từ bất ngờ này đến bất ngờ khác bởi cùng với sự nghiệp ca hát, bà Giàng Khánh Ly còn là cán bộ, đảng viên gương mẫu thực hiện tốt các nhiệm vụ được giao, từ cô giáo dạy chữ ở vùng cao, đến cán bộ, lãnh đạo Ban Tuyên giáo, Ban Dân vận huyện ủy, Phó Chủ tịch UBND huyện từ năm 2009 đến năm 2016, bà nghỉ hưu theo chế độ. Hiện nay, bà giữ trọng trách Phó Chủ tịch Thường trực Hội Khuyến học huyện. Càng đáng trân trọng hơn, dù ở vị trí, công việc nào thì niềm đam mê ca hát, nghiên cứu văn hóa dân tộc Mông luôn cháy bỏng trong bà. Sau gần 40 năm ca hát, dày công nghiên cứu, sưu tầm, thể hiện được 100 bài dân ca dân tộc Mông, bà còn tự sáng tác trên 40 bài hát theo làn điệu dân ca bằng tiếng Mông. Đặc biệt, bà còn tự nguyện truyền dạy dân ca dân tộc Mông cho gần 100 người là con cháu, người yêu thích dân ca dân tộc Mông. Bà còn là hội viên Hội Văn học - Nghệ thuật tỉnh chuyên ngành văn xuôi, biểu diễn. Hội viên Hội Văn nghệ dân gian của tỉnh. Hội viên Hội Văn học - Nghệ thuật các dân tộc thiểu số Việt Nam… Với những đóng góp của mình, bà được nhiều người trong và ngoài huyện yêu mến. Nhắc đến bà Khánh Ly, đồng chí Phạm Thị Nhung, Phó Bí thư Thường trực huyện ủy Mộc Châu nói: “Chị Ly là niềm tự hào của người dân cao nguyên Mộc Châu, đặc biệt, giọng hát của chị đã đi sâu vào tiềm thức của nhân dân các dân tộc Mộc Châu”

Một chặng đường dài lao động nghệ thuật với không ít nhọc nhằn và gian khó, nhìn lại những thành quả gặt hái được, trong lòng bà Ly trào dâng sự biết ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp và biết bao khán thính giả đã luôn đồng hành, ủng hộ và yêu mến giọng hát của bà. Chia sẻ với chúng tôi, bà Ly nói: “Trời còn cho sức khỏe, tôi sẽ tiếp tục sáng tác, ca hát và truyền dạy với mong muốn những nét đẹp của văn hóa dân tộc Mông sống mãi với con cháu đời sau”.