Tiềm năng du lịch của Sơn La không chỉ có cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, nhiều địa điểm trải nghiệm hấp dẫn, văn hóa các dân tộc độc đáo mà còn phải kể đến các di tích lịch sử có ý nghĩa đặc biệt đã và đang được tôn tạo, gìn giữ. Đó là các di sản văn hóa vật thể kết nối quá khứ với hiện tại, chứa đựng ý nghĩa lớn về lịch sử và văn hóa nguồn cội với giá trị trường tồn không thể thay thế.

Di tích quốc gia đặc biệt Nhà tù Sơn La là “địa chỉ đỏ” giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ.

Tỉnh Sơn La hiện có 97 di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh, với 64 di tích đã được xếp hạng. Trong đó, có 2 di tích quốc gia đặc biệt, 15 di tích quốc gia, 47 di tích cấp tỉnh. Các di tích phân bố ở hầu khắp trên toàn tỉnh, với nhiều loại hình phong phú, bao gồm cả những di chỉ khảo cổ có từ thời kỳ đồ đá, các công trình kiến trúc nghệ thuật cổ xưa, những hang động được phát hiện từ rất sớm có dấu tích của người tiền sử. Đặc biệt, phải kể đến những công trình, những địa điểm mang dấu tích lịch sử của thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp, là minh chứng rõ nét về những năm tháng đấu tranh của ông cha chống ngoại xâm, giành chính quyền về tay nhân dân.

Trong số những di tích lịch sử đó, Nhà tù Sơn La, được coi là “địa ngục trần gian” do thực dân Pháp xây dựng từ năm 1908 để giam cầm, đày ải, hòng triệt tiêu ý chí chiến đấu của các chiến sĩ cộng sản. Chính nơi đây, những chiến sĩ cộng sản đã biến nhà tù đế quốc thành trường học cách mạng, hun đúc tinh thần yêu nước, quyết tâm cùng đồng bào các dân tộc giành độc lập dân tộc.

Ngay trên đồi Khau Cả giữa lòng Thành phố, Nhà tù Sơn La vẫn còn đó, trở thành chứng tích lịch sử chói lọi, là nơi mà bất cứ ai khi đặt chân đến Sơn La đều muốn tìm về, để bồi hồi, xúc động, để thấy tự hào và biết ơn các thế hệ ông cha đã hy sinh vì độc lập dân tộc. Năm 2014, Nhà tù Sơn La được xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt, là một trong những điểm tham quan lịch sử ý nghĩa và là “địa chỉ đỏ” giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ. Không chỉ vậy, Di tích quốc gia đặc biệt Nhà tù Sơn La còn là điểm sáng của du lịch, mỗi năm địa điểm này tiếp đón hơn 300.000 lượt khách trong nước và quốc tế đến tham quan, nghiên cứu và tìm hiểu lịch sử.

Bên cạnh đó, còn có rất nhiều các di tích lịch sử gắn với cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp đã được đầu tư xây dựng, tôn tạo, trở thành những điểm đến thu hút. Đó là Di tích quốc gia đặc biệt Khu căn cứ cách mạng Việt Nam - Lào tại bản Lao Khô 1, xã Phiêng Khoài, huyện Yên Châu. Đây là biểu tượng của tình đoàn kết hữu nghị đặc biệt, gắn bó keo sơn giữa hai Đảng, Nhà nước, nhân dân hai nước Việt Nam - Lào. Hay di tích Trung đoàn Tây Tiến ở Mộc Châu; Di tích Ngã ba Cò Nòi ở Mai Sơn... là những địa chỉ đỏ, dọc quốc lộ 6, trong hành trình về Tây Bắc, ôn lại quá khứ hào hùng của một thời khói lửa của ông cha.

Đặc biệt, còn có các di tích có từ lâu đời, là dấu ấn của lịch sử - văn hóa cổ xưa trên dải đất Sơn La vừa là điểm tham quan vãn cảnh, vừa gắn với du lịch tâm linh, như: Di tích Văn bia Quế Lâm ngự chế - Đền thờ Vua Lê Thái Tông ở thành phố Sơn La.

Hiện nay, các di tích lịch sử - văn hóa đã được tỉnh giao cho Bảo tàng tỉnh, các Ban Quản lý di tích hoặc Trung tâm Truyền thông - Văn hóa các huyện trực tiếp quản lý. Việc bảo tồn, phát huy giá trị của các di tích là nhiệm vụ quan trọng trong khai thác tiềm năng, thế mạnh của mỗi địa phương nhằm phát triển du lịch tổng thể, hài hòa. Khai thác tốt những giá trị về lịch sử, văn hóa từ những di tích đã được các cấp công nhận gắn với phát huy lợi thế từ cảnh quan thiên nhiên và con người sẽ là giải pháp để du lịch Sơn La phát triển theo hướng bền vững.