Những ngày mùa đông giá lạnh, đến Thuận Châu được mời món khoai sọ hầm xương nóng hổi, cảm nhận vị ngọt, bùi, thơm ngậy lạ thường. Anh bạn tự hào khoe với tôi: Đây là đặc sản “Khoai sọ Nậm Lầu” đấy, hôm sau, tôi sẽ đưa nhà báo đến Nậm Lầu để “mục sở thị”.

Khoai sọ Nậm Lầu được bán tại chợ Trung tâm thị trấn Thuận Châu.

Theo các cụ cao niên trong xã Nậm Lầu, đã từng có một thời, khoai sọ ở đây được coi là thứ lương thực cứu đói mùa giáp hạt. Thế nên, loại củ này vẫn luôn gắn bó với người nông dân cho đến nay, dù cuộc sống đã đủ đầy, no ấm. Khoai sọ trồng ở Nậm Lầu đặc biệt thơm, ngon khiến người từ xa đến chỉ ăn một lần cũng nhớ mãi. Tiếng lành đồn xa, khoai sọ Nậm Lầu đã trở thành đặc sản thu hút khách, được người dân nơi đây mở rộng diện tích trồng để đáp ứng nhu cầu thị trường và đem lại nguồn thu nhập cho gia đình.

Mùa thu hoạch khoai sọ ở Nậm Lầu từ tháng 10 dương lịch đến Tết Nguyên Đán. Hằng ngày, từng tốp xe máy ngược xuôi vào Nậm Lầu, đến từng nhà dân để mua khoai sọ đưa ra thị trường. Ngày trước, khoai sọ ở đây chủ yếu bán cho thương lái ở thị trấn Thuận Châu. Mấy năm gần đây, số lượng khoai nhiều nên đã được mở rộng thị trường tiêu thụ cả trong và ngoài tỉnh. Những ngày này, khoai sọ Nậm Lầu được chất thành đống, xếp vào từng chiếc rọ nhỏ bày bán tại các khu chợ của Thuận Châu hay những hàng quán ven quốc lộ 6. Không chỉ có người trong tỉnh tìm mua mà những du khách qua đường cũng tìm mua vài rọ khoai mang về làm quà.

Khác với những giống khoai ở miền xuôi chỉ ưa trồng trên các loại đất tốt, khoai sọ Nậm Lầu không kén đất, có khả năng chịu được hạn cao, ít bị sâu bệnh. Với đặc điểm là giống khoai có thời gian sinh trưởng khá dài (từ 8-10 tháng) nên khoai sọ ở Nậm Lầu chỉ có duy nhất một vụ trong năm. Bắt đầu trồng vào lúc lập xuân (sau tết âm lịch) và thu hoạch vào đầu đông khi lá khoai đã vàng héo. Giống khoai sọ ở Nậm Lầu có duy nhất một củ (củ cái) và các củ nhỏ xung quanh, nặng chừng 600-700 gam, cũng có củ nặng đến 2 kg, với đặc điểm chung là thơm, dẻo, dai.

Khoai sọ có thể được chế biến thành nhiều món hấp dẫn trong các dịp lễ, tết, nhưng phổ biến nhất vẫn là món canh khoai sọ ninh xương, rắc thêm chút hành, thì là, hạt tiêu đậm đà hương vị. Bát canh khoai sọ nóng hổi, dẻo thơm không thể thiếu trong bữa cơm ngày đông nơi vùng cao, làm ấm lòng những vị khách phương xa. Ông Lò Văn Dương, Chủ tịch UBND xã Nậm Lầu, cho biết: Những năm qua, xã vận động bà con trồng hơn 200 ha khoai sọ, tập trung ở 2 bản Huổi Kép và Sa Hòn. 2 bản có khí hậu mát mẻ, đất đai ẩm ướt và giàu dinh dưỡng nên hợp với trồng khoai sọ. Khoai sọ Nậm Lầu cung cấp tới hơn 80% sản lượng khoai sọ ở Thuận Châu. Muốn đến bản Huổi Kép cũng cách trung tâm xã 16 km, nếu đi bằng xe máy phải mất hai tiếng đồng hồ, còn đi bản Sa Hòn thì mất cả ngày mới mua được sản vật, nhưng khoai sọ ở đây vẫn thu hút người đến mua.

Sau 2 tiếng đồng hồ vượt con đường đất dân sinh tới bản Huổi Kép, chúng tôi gặp rất nhiều xe máy của thương lái ra - vào để mua khoai sọ. Tiếp chúng tôi trong căn nhà sàn gỗ khang trang, ông Lường Văn Quân, Trưởng bản Huổi Kép, thông tin: 32 hộ trong bản trồng hơn 100 ha khoai sọ. Vào khoảng tháng 3, bà con bắt đầu trồng vụ mới, khoai sọ được trồng trong các khe núi, đất ẩm và nhiều chất dinh dưỡng nên củ khoai rất to và ngon. 3 năm trở lại đây, Huổi Kép đều được mùa khoai sọ, nhà nào cũng trồng từ 2-5 ha, có nhà còn trồng 10 ha, năng suất bình quân đạt từ 7-8 tấn/ha, giá thu mua tại bản từ 10.000-15.000 đồng/kg. Năm nay, khoai sọ trong bản được mùa được giá, nhiều gia đình trong bản đã làm được nhà gỗ lợp ngói, mua sắm tiện nghi phục vụ sinh hoạt hàng ngày, nhiều gia đình tại bản còn thoát nghèo nhờ khoai sọ.

Nậm Lầu những ngày đông giá lạnh và sương mù nhiều nhưng không làm khó được những chuyến xe về xã đưa đặc sản khoai sọ ra chợ bán. Những chuyến hàng ngược xuôi đem theo khoai sọ Nậm Lầu đi khắp nơi, đưa tiếng thơm của loại đặc sản vùng cao đến với mọi miền và mang lại sự đổi thay cho cuộc sống của người dân nơi đây.