Với mục tiêu đa dạng các loại cây trồng để tăng thu nhập cho người dân, xóa đói, giảm nghèo bền vững, tháng 6/2010, xã Phổng Lái (Thuận Châu) đã đưa cây sa nhân vào trồng thử nghiệm dưới tán rừng với quy mô 3 ha, nhờ điều kiện thổ nhưỡng thích hợp, cây sa nhân phát triển tốt và cho thu hoạch ổn định, góp phần bảo vệ và phát triển tài nguyên rừng trên địa bàn xã.

Mô hình trồng sa nhân của người dân xã Phổng Lái.

Xã Phổng Lái có diện tích tự nhiên 9.210 ha, trong đó diện tích rừng đạt 60% và được giao cho 19 tổ chức, 22 nhóm hộ, 674 hộ gia đình quản lý bảo vệ, đây là điều kiện thuận lợi để Phổng Lái mở rộng diện tích trồng sa nhân. Đến nay, xã có trên 200 ha sa nhân, chủ yếu trồng dưới tán rừng, trong đó 180 ha đã cho thu hoạch, năng suất trung bình 4 tạ/ha; bình quân 1 ha sa nhân xanh có thể cho thu từ 150 - 200 kg quả khô/năm. Quả sa nhân là một vị thuốc có giá trị, được các tiểu thương thu mua thường xuyên, giá bán hiện nay ra thị trường khoảng 500.000 - 700.000 đồng/kg quả khô.

Gia đình ông Sùng Và Dềnh, bản Cổng Chặp, một trong những hộ tiên phong trồng cây sa nhân tại xã Phổng Lái, từ vài trăm gốc sa nhân ban đầu, đến nay gia đình ông Dềnh đã có 3 ha sa nhân, chủ yếu trồng dưới tán rừng, trung bình mỗi năm thu gần 100 triệu đồng từ cây sa nhân. Phấn khởi khi cây sa nhân ngày càng đem lại hiệu quả kinh tế ổn định, ông Dềnh chia sẻ: Cây sa nhân thuộc loại cây dược liệu, trồng xen dưới tán rừng, tốn ít công chăm sóc, giá bán cao; trồng sau 2-3 năm bắt đầu cho thu hoạch, nếu chăm sóc tốt, có thể thu hoạch trong thời gian 10-12 năm.

Cây sa nhân được trồng vào mùa mưa, từ tháng 4 đến tháng 9, sau 2-3 năm, cây cao khoảng hai đến ba mét, hình thức nhìn gần giống cây riềng, nhưng rễ không phát triển thành củ mà bò lan dưới đất; lá mọc so le có bẹ dài, phiến lá hình trái xoan, mặt lá xanh thẫm, láng bóng; hoa mầu trắng, đốm tía, mọc thành chùm; quả cuống ngắn có gai, hình tròn hoặc bầu dục có ba ô mang ba khối hạt mầu nâu sẫm, mùi thơm nồng. Nhờ đặc tính “sinh trưởng nhảy”, do rễ cây xiên ngang mặt đất và nảy chồi phát tán thành cụm, nên cây sa nhân phát triển rất nhanh, sau 2 năm, cây sa nhân đã bắt đầu cho quả và khoảng từ 3 đến 4 năm cây sẽ phủ kín mặt đất, lấn át tất cả các cây dại khác. Theo y học cổ truyền, cây sa nhân là cây thuốc quý vì có giá trị dược liệu cao, ngoài ra, quả sa nhân còn dùng chiết xuất tinh dầu làm hương liệu gia vị thực phẩm, nước hoa, dầu gội thảo dược.

Ông Sùng A Mang, Phó Chủ tịch UBND xã Phổng Lái, cho biết: Mô hình trồng cây sa nhân trên địa bàn đã thực sự mang lại lợi ích kép, có nhiều triển vọng và cho hiệu quả kinh tế cao. Thông qua việc trồng cây sa nhân dưới tán rừng, góp phần duy trì và phát triển diện tích rừng, tăng khả năng bảo vệ rừng phòng hộ đầu nguồn, bảo vệ môi trường sinh thái, tạo sinh kế, đa dạng các sản phẩm thu từ nghề rừng, tăng thu nhập, nâng cao đời sống cho người dân. Để hướng đến phát triển bền vững, xã đang tích cực phối hợp với các cơ quan chuyên môn của huyện hướng dẫn kỹ thuật trồng, chăm sóc cây sa nhân, gắn với thực hiện các biện pháp quản lý, bảo vệ rừng theo hướng hiệu quả, bền vững, để người dân thực sự gắn bó và có thu nhập ổn định từ nghề rừng.