Mối quan hệ hữu nghị vĩ đại, đoàn kết đặc biệt và hợp tác toàn diện Việt Nam - Lào do Chủ tịch Hồ Chí Minh và Chủ tịch Kaysone Phomvihane, Chủ tịch Souphanouvong gây dựng, được các thế hệ lãnh đạo và nhân dân hai nước dày công vun đắp, trở thành tài sản chung vô giá của hai dân tộc, là nhân tố bảo đảm sự tồn tại và phát triển của hai nước.

Việt Nam và Lào là hai nước láng giềng, gần gũi bên nhau như làng trên, xóm dưới. Mối quan hệ gắn kết anh em giữa hai dân tộc vốn được hình thành và hun đúc trong lịch sử hàng nghìn năm dựng nước, giữ nước ngày càng mở rộng, phát triển, được nâng lên về chất kể từ khi có sự ra đời và lãnh đạo sáng suốt của Đảng Cộng sản Đông Dương, sau này là Đảng Cộng sản Việt Nam và Đảng Nhân dân Cách mạng Lào.

Những chủ trương đúng đắn của Đảng Cộng sản Đông Dương đã soi đường cho nhân dân Việt Nam và nhân dân Lào phát huy mạnh mẽ tinh thần độc lập, tự chủ và sức mạnh của mỗi dân tộc, đồng thời tăng cường mối liên hệ mật thiết giữa nhân dân hai nước cùng tiến lên trong sự nghiệp đánh đuổi kẻ thù xâm lược.

Hai nước Lào và Việt Nam có truyền thống yêu thương gắn bó, hỗ trợ lẫn nhau một cách mật thiết, đồng cam cộng khổ trong suốt nhiều thập niên đấu tranh cứu quốc và bảo vệ Tổ quốc. Hai dân tộc đã cùng nhau sát cánh chiến đấu, từng bước đánh thắng kẻ thù để tới ngày 2/9/1945, nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa ra đời và ngày 12/10/1945, Chính phủ Lào Issara tuyên bố nền độc lập của Lào. Sự ra đời của Chính phủ nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa và Chính phủ Lào Issara là cơ sở đưa tình đoàn kết, giúp đỡ lẫn nhau giữa hai nước Việt Nam - Lào lên tầm liên minh chiến đấu. Ngay sau khi giành được chính quyền, Chính phủ hai nước đã ký Hiệp ước tương trợ Lào-Việt vào ngày 16/10/1945 và Hiệp định về tổ chức Liên quân Lào - Việt vào ngày 30/10/1945-những văn kiện chính thức đầu tiên tạo cơ sở pháp lý để hai nước Việt Nam - Lào hợp tác và đoàn kết chiến đấu chống kẻ thù chung.

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, mối quan hệ đoàn kết chiến đấu chống kẻ thù chung của quân và dân hai nước tiếp tục được củng cố và phát triển ngày càng sâu đậm. Hai nước chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao vào ngày 5/9/1962. Ngay sau khi thiết lập quan hệ ngoại giao với Việt Nam, tại cuộc họp với quân đội Lào, Hoàng thân Souphanouvong đã nói: “Sau khi đặt quan hệ ngoại giao với các nước, chúng ta có thêm nhiều bạn bè, nhưng người bạn cùng sống chết, chung một chiến hào với ta chỉ có Việt Nam”. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, nhân dân hai nước Việt Nam - Lào anh em càng gắng sức hỗ trợ nhau, kề vai sát cánh trong công cuộc đấu tranh chống kẻ thù chung.

Xác định “Đông Dương là một chiến trường”, cuộc kháng chiến chống kẻ thù chung trong giai đoạn 1945-1975 chứng kiến hai dân tộc Việt Nam và Lào luôn kề vai sát cánh bên nhau, đồng cam cộng khổ, vừa là thực hiện nghĩa vụ quốc tế cao cả, vừa là vì lợi ích của mỗi quốc gia như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Giúp bạn là tự giúp mình”.

Bất chấp những thử thách khắc nghiệt, đầy hy sinh, gian khổ, dưới sự lãnh đạo của hai Đảng, liên minh đoàn kết chiến đấu đặc biệt Việt Nam-Lào đã anh dũng đưa sự nghiệp cách mạng giành độc lập dân tộc của hai nước đi tới thắng lợi hoàn toàn vào năm 1975 với chiến thắng ngày 30/4/1975 của nhân dân Việt Nam và sự ra đời của nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào vào ngày 2/12/1975.

Ghi nhận sự cống hiến, hy sinh của các thế hệ lãnh đạo và nhân dân hai nước, góp phần tô thắm thêm mối quan hệ đặc biệt hiếm có giữa hai dân tộc trong cuộc kháng chiến chống kẻ thù chung, Chủ tịch Kaysone Phomvihane từng nói: “Tuy Việt Nam có khó khăn nhưng đã không tiếc gì với Lào, chính cái đó đã góp phần tăng cường đoàn kết giữa hai Đảng. Đây là quan hệ đặc biệt trên thế giới không đâu có”.

Còn Tổng Bí thư Đảng Lao động Việt Nam Lê Duẩn khẳng định: “Chúng tôi xin cảm ơn các đồng chí với sự hiểu biết sâu sắc mối quan hệ đặc biệt đã gắn bó hai Đảng, hai dân tộc Lào, Việt Nam chúng ta suốt 25 năm chiến đấu sống chết có nhau chống kẻ thù chung. Nhân dân Việt Nam hy sinh xương máu cho cách mạng Lào, nhân dân Lào cũng hy sinh tính mạng và của cải để giúp đỡ cách mạng Việt Nam. Hai Đảng, hai dân tộc chúng ta giúp đỡ lẫn nhau, nếu chỉ thấy sự giúp đỡ của một bên là không đúng... Trên thế giới ít có những đảng hiểu nhau sâu sắc, đoàn kết với nhau chặt chẽ, ruột thịt như hai Đảng chúng ta. Có thể nói đây là một mẫu mực trong quan hệ giữa các đảng anh em”.

Qua quá trình liên minh đoàn kết chiến đấu, hai dân tộc Việt Nam - Lào càng thêm tin tưởng, gắn bó, tạo nền móng vững chắc để phát triển quan hệ đoàn kết đặc biệt trong thời kỳ lịch sử mới. Nhìn lại chặng đường hào hùng lịch sử đã qua, nhân dân hai nước có thể tự hào về quá trình hình thành và phát triển của mối quan hệ đặc biệt, hiếm có giữa hai dân tộc.