Đến xã Nậm Lạnh thời điểm này, mặc dù là cuối mùa, nhưng vẫn thấy thương lái hoặc người dân vận chuyển những sọt quýt ra trung tâm huyện Sốp Cộp để bán. Giống quýt Nậm Lạnh đang bán rất được giá bởi sự thơm ngon; nhiều hộ dân ở đây đã khá lên nhờ trái quýt địa phương này.

Gia đình anh Tòng Văn Thoại, bản Lọng Tòng thu hoạch quýt cuối mùa.

Chúng tôi đến vườn quýt của ông Tòng Văn Pành, ở bản Lọng Tòng. Nhà ông có 200 cây quýt trồng trên diện tích 2.000 m2 đất dốc; bắt đầu thu hoạch từ cuối tháng 11 mà đến nay vẫn còn 1/3 số cây đang chờ thu hoạch. Qua câu chuyện được biết, ông Pành trồng quýt từ năm 2004, năm nào cũng bán hết quýt quả. Theo ông, trồng quýt không mất nhiều công chăm sóc, chỉ đầu tư mỗi vụ khoảng 3 triệu đồng để mua thêm phân bón, còn lại gia đình ông tận dụng phân chuồng, phân xanh để bón cho cây. Hiện nay, bình quân mỗi gốc quýt cho thu nhập khoảng 1 triệu đồng. Vụ năm nay ước tính sản lượng khoảng 6 tấn, ước trên 200 triệu đồng. Năm nào cũng bán được giá nên gia đình ông đã có của ăn, của để, dự kiến năm 2018 gia đình sẽ trồng thêm 100 cây nữa... Ngoài ông Pành, ở Nậm Lạnh còn có các hộ ông Lò Văn Sơn (bản Phổng), thu nhập trên 200 triệu đồng/năm từ 0,5 ha quýt; Vì Văn Thuận (bản Lọng Tòng), với 0,2 ha quýt, thu nhập 150 triệu đồng/năm...

Qua tìm hiểu, chúng tôi được biết, năm 2004, ông Lò Trung Thành, cán bộ huyện Sông Mã tăng cường vào làm Bí thư xã nghiên cứu thấy Nậm Lạnh có không khí mát mẻ quanh năm, thổ nhưỡng rất phù hợp với cây quýt, vì thế, ông đã lấy giống tận Thái Nguyên về ghép trên thân cây bưởi của địa phương, với đặc điểm cây bưởi có rễ cọc rất khỏe, ít bị sâu bệnh. Ban đầu, ông chỉ trồng thử ở một số hộ tại bản Phổng, thấy phát triển tốt nên đã nhân rộng ra một số bản khác. Tuy nhiên, thời điểm này, quýt năng suất chưa cao. Đến năm 2015, xã Nậm Lạnh đã chủ động liên hệ với Viện Nghiên cứu rau củ quả Hà Nội để phối hợp triển khai cải tạo thâm canh cây quýt, trồng, chiết, ghép, chăm sóc đúng quy cách, cắt tỉa cành sau thu hoạch, sáng tạo cách bón phân trên đất dốc để tránh bị trôi... Vì thế, quýt Nậm Lạnh bây giờ rất thơm ngon, bán được giá. Ông Tòng Văn Piêng, Phó Chủ tịch UBND xã Nậm Lạnh thống kê: Toàn xã hiện có gần 50 ha quýt, trong đó 20,4 ha đang cho quả, sản lượng khoảng 140 tấn, còn lại là diện tích mới trồng năm 2017. Hiện nay, bà con bán tại vườn với giá 20.000 đồng/kg. Do làm tốt công tác phối hợp trong việc cung cấp giống, chăm sóc, nên 4 năm trở lại đây, cây quýt trên địa bàn xã cho năng suất cao, chất lượng quýt quả khá cao, do đó nhiều thương lái đã vào mua tận vườn cho bà con. Dự kiến năm 2018, xã vận động bà con trồng thêm 30 ha quýt nữa.

Quýt ở xã Nậm Lạnh mới chỉ trồng tập trung chủ yếu ở 4 bản: Lọng Tòng, Phổng, Mới và Púng Tòng. Cây quýt phù hợp với thổ nhưỡng của địa phương nên cho trái chất lượng tốt, giá thành ổn định. Nậm Lạnh vẫn còn nhiều diện tích đất dốc đang canh tác những loại cây khác không hiệu quả, các cấp, các ngành cần tuyên truyền, hướng dẫn để bà con mở rộng diện tích quýt, góp phần thay đổi cách làm kinh tế và cải thiện thu nhập cho người dân.