Ở xã Tô Múa, huyện Vân Hồ, cây chè đã gắn bó với đời sống của bà con từ lâu đời. Khí hậu trong lành, quanh năm mát mẻ, đất đai phì nhiêu là điều kiện lý tưởng để cây chè Shan tuyết luôn xanh tốt. Đặc biệt, nơi đây có hàng nghìn cây chè Shan tuyết cổ thụ, trong đó có 105 cây vừa được Hội đồng Cây di sản Việt Nam đánh giá và công nhận đưa vào danh mục cây di sản Việt Nam. Đây là cơ hội để xã xây dựng kế hoạch bảo tồn, phát huy giá trị những cây chè cổ, mang lại nguồn thu nhập ổn định cho các hộ dân.

Người dân xã Tô Múa, huyện Vân Hồ thu hái chè cổ thụ.

Đi bộ vượt dốc gần 1 tiếng đồng hồ, chúng tôi cũng đến được đồi chè của bản Pàn Ngùa, xã Tô Múa, ngỡ ngàng khi những cây chè cổ thụ hiện ra trước mắt, những thân gốc xù xì, rêu mốc bám quanh, ẩn hiện trong làn sương trắng bồng bềnh. Theo người dân ở đây, bên những cách rừng già của xã Tô Múa có trên 2.000 gốc chè cổ thụ, tập trung tại 5 bản Pàn Ngùa, Suối Liếm, Khảm, Lắc Mường và Cho Đáy, với tuổi đời hàng trăm năm tuổi, vẫn đang xanh tốt.           

Chè cổ thụ nơi đây được xem như tài sản thừa kế và truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, tiếp nối chăm sóc và bảo vệ. Là một trong những hộ dân có nhiều cây chè cổ thụ ở xã Tô Múa, ông Hà Văn Sơn, bản Pàn Ngùa, xã Tô Múa, cho biết: Gia đình hiện đang chăm sóc hơn 100 cây chè cổ thụ từ thế hệ trước để lại.  Chưa biết hết giá trị của những cây chè cổ, gia đình vẫn xem những cây chè này như mọi cây chè bình thường khác, thu hái về cũng chỉ để dùng hoặc cho người thân, bạn bè. Rất mong các cơ quan chuyên môn quan tâm đến giá trị của cây chè cổ thụ, quảng bá, giới thiệu cho nhiều người biết đến, đồng thời, giúp đỡ chúng tôi về kỹ thuật, chăm sóc và đầu ra cho sản phẩm để lưu giữ, bảo tồn giá trị cây chè cổ thụ.

Hội đồng Cây Di sản Việt Nam khảo sát, đánh giá cây chè cổ thụ ở xã Tô Múa, huyện Vân Hồ.

Chè cổ thụ Tô Múa là giống chè Shan tuyết, có búp to màu trắng xám, dưới lá chè có phủ 1 lớp lông tơ mịn, trắng nên người dân gọi là chè tuyết với mùi thơm dịu, nước vàng sánh màu mật ong. Chè cổ thụ ở đây có độ cao từ 2 - 3 m, khi thu hái người dân phải trèo lên cây. Sinh trưởng và phát triển ở độ cao từ 1.200 - 1.400 m, cộng với việc chênh lệch lớn về nhiệt độ giữa ngày và đêm, được bao quanh bởi những tán rừng già, chất lượng chè cổ thụ Tô Múa được đánh giá là được nước, đậm hương. Chè cổ thụ được người dân hài về, vò, sao và ủ hoàn toàn thủ công, nên cánh chè nhỏ và lớp lông tơ mịn cánh trắng. Năng suất không cao, nên người dân chủ yếu dùng trong gia đình và làm quà biếu cho khách quý. Những năm gần đây, cùng với sự phát triển của thị trường, nhu cầu sử dụng các sản phẩm cao cấp, thuần tự nhiên được người tiêu dùng sành chè ưa chuộng. Vì vậy, các sản phẩm chè cổ thụ Tô Múa đang dần được các doanh nghiệp quan tâm và đưa vào lộ trình sản xuất.

Rêu mốc bám quanh cây chè cổ thụ.

Ông Hồ Huy Hưng, Chủ tịch HĐQT Công ty chè Hưng Phát, xã Tô Múa, huyện Vân Hồ, thông tin: Giá trị của cây chè cổ thụ ở Tô Múa là rất quý, có thể làm ra các loại bạch trà, hồng trà và chè shan tuyết cổ thụ, có giá trị kinh tế cao. Ngoài việc thu mua diện tích chè khác của các hộ dân trên địa bàn xã Tô Múa, Công ty đã đàm phán và ký cam kết thu mua, chế biến sản phẩm từ những cây chè cổ thụ, với mong muốn mang lại đúng giá trị và giới thiệu, quảng bá cho người tiêu dùng những sản phẩm tốt nhất từ thiên nhiên. Đồng thời, đang nghiên cứu phương án xây dựng nhà máy mini ở ngay trên địa bàn xã Tô Múa để thuận lợi cho việc bảo quản, thu mua, nâng cao giá trị của cây chè cổ thụ nơi đây.

Tin vui khi đầu năm 2022, Đoàn công tác của Hội đồng Cây di sản Việt Nam đã đến xã Tô Múa để khảo sát, đánh giá cây chè cổ thụ. Trong quần thể khoảng hơn 2.000 cây chè cổ thụ, đoàn khảo sát đã lựa chọn 105 cây đủ điều kiện công nhận cây di sản Việt Nam, số cây còn lại cũng được đưa vào tổng thể vùng cây chè cổ thụ cần được gìn giữ, bảo tồn. Qua đánh giá, Hội đồng Cây di sản Việt Nam nhận định vùng chè cổ thụ ở Tô Múa được trồng cách đây hơn 200 năm là cả một quần thể đẹp, ngoài thu hoạch búp chè, nếu được quan tâm đầu tư đúng mức, đúng cách đây sẽ là điểm du lịch sinh thái để mọi người có thể đến chiêm ngưỡng những cây chè cổ thụ này. Nhờ đó, người dân sẽ có thêm thu nhập từ việc bán chè và dịch vụ tham quan du lịch.

Hội đồng Cây Di sản Việt Nam đánh số thứ tự cho các cây chè cổ thụ được công nhận là Cây di sản Việt Nam.

Việc được công nhận là cây di sản Việt Nam là nguồn cổ vũ, động viên người dân nơi đây thêm gắn bó với cây chè, tích cực bảo tồn, phát triển các diện tích chè Shan tuyết cổ thụ. Thời gian tới, huyện Vân Hồ sẽ xây dựng kế hoạch, phương án bảo tồn và phát triển, mở rộng vùng chè cổ thụ của huyện, tăng cường quảng bá tiêu thụ sản phẩm chè để có thể đăng ký sản phẩm OCOP của huyện Vân Hồ. Đồng thời, tạo ra điểm nhấn du lịch giới thiệu cho du khách trên địa bàn trong và ngoài tỉnh đến tham quan, thưởng ngoạn cảnh đẹp của núi rừng hùng vĩ, cùng uống, thưởng thức chè Shan tuyết cổ thụ, góp phần đem lại nguồn lợi kinh tế cho người dân địa phương.