Đến Mường Tấc (Phù Yên) chắc không thể quên được hương nếp cốm với những hạt xôi căng ngậy, dẻo thơm được đồ trên bếp than củi. Bao đời nay, trên mảnh đất của vựa lúa lớn thứ tư vùng Tây Bắc này, nhờ núi khau rua che chở, cùng dòng suối Tấc tưới mát quanh năm, bà con đồng bào dân tộc Thái ở thung lũng Mường Tấc, Mường Va đã trồng được giống nếp thơm, dẻo, rồi chế biến ra món xôi nếp cốm độc đáo, làm cho thực khách phải lòng ngay từ lần đầu thưởng thức.

Những hạt gạo cốm thơm hương sữa.

Làm kỳ công lắm! Đó là câu nói mà những già bản nhắc đến công đoạn để cho ra một mẻ gạo nếp cốm. Khi lúa nếp khum ngọn, quánh đặc chất sữa trắng thơm căng tròn trong hạt thóc cũng là lúc bà con gặt từ đồng về để làm gạo cốm. Công đoạn để cho ra thành phẩm là những hạt gạo màu xanh lơ, thơm đặc trưng quả thực không đơn giản. Những người mẹ, người chị phải ra ruộng từ sáng sớm, cắt những bó lúa còn đẫm sương đêm mang về tuốt, rồi cho thóc vào nồi đồ trên bếp lửa hồng rực. Trong quá trình đồ, luôn phải trông lửa sao cho hơi nóng tỏa đều trong nồi, đợi phả ra hương thơm, rồi đổ từng mẻ một ra hong nắng. Tùy theo độ non của lúa khi gặt mà người đồ thóc cốm sẽ ước lượng thời gian đồ. Thóc hong đủ nắng sẽ được mang đi xát bóc tách để vừa có màu xanh đặc trưng, vừa giữ được mùi thơm của lúa.

Gia đình bà Lý Thị Phương, khối 14, thị trấn Phù Yên bán xôi cốm hằng ngày. Mỗi ngày, gia đình đồ khoảng 18 kg gạo. Theo bà, nếu làm đều đặn, thì một tháng cũng lãi được khoảng 4 - 5 triệu đồng. Bà Phương cho biết: Khác với những loại gạo nếp thông thường, càng ngâm lâu càng dẻo, gạo nếp cốm chỉ ngâm trong vòng 20 phút là có thể vớt ra cho vào chõ xôi để đồ được, bởi nếu để lâu gạo sẽ cứng lại, không dẻo nữa. Sau khi ngâm xong, sẽ đồ xôi khoảng 1 tiếng, đợi khói thơm tỏa ra từ nồi xôi là bắc xuống được. Ngày trước, dân bản chủ yếu “ăn cơm độn sắn”, nhà nào mà có ếp “khảu hang” để ăn thì sang lắm. Dần dần sau này, ếp “khảu hang” được các mẹ, các chị mang theo ăn khi lên nương trồng ngô, trồng sắn. Ngày nay, nó đã trở thành món xôi dẻo thơm trong mâm cỗ ở các nhà hàng. Người dân Phù Yên ăn quen vị nếp cốm thân thuộc sinh ra từ đồng đất Mường Tấc, nên khi ăn nếp khác thấy không vừa miệng.

Trong “Lễ hội Tết xíp xí” hằng năm của đồng bào dân tộc Thái trắng Phù Yên, mâm cỗ không thể thiếu bánh ít, xôi cốm, xôi ngũ sắc, thịt gà, vịt, cá, các món măng, rau tự trồng được bà con dân bản chuẩn bị cầu kì, bày biện đẹp mắt, để dâng tạ, kính lễ tổ tiên, thần đất, nước đã phù hộ cho bà con có mùa màng bội thu, no ấm, đồng thời, cầu xin vụ mùa mới mưa thuận gió hòa để nhờ đất, nhờ trời mang lại mùa màng tốt tươi, cho hạt cơm thơm, dẻo. Nếp thơm Mường Tấc theo đó mà bay xa, lan rộng.

Ăn xôi nếp cốm đúng độ thu về, thấy ngon lạ lùng. Hạt xôi bóng mẩy, căng ngậy, thoang thoảng hương thơm của lúa mới, của vị cám gạo xay. Du khách đặt chân đến Phù Yên, mà chưa được thưởng thức món xôi nếp cốm thì coi như chưa đến Phù Yên.

Lò Thái (CTV)