Được mệnh danh là vùng đất “chuối ngọt, xoài thơm” với nhiều loại nông sản đã có thương hiệu, trong đó có sản phẩm quả xoài tròn Yên Châu đã gắn bó với người dân nơi đây từ rất lâu đời và được nhiều người tiêu dùng trong và tỉnh ưa chuộng.

Quả xoài tròn Yên Châu.

Là cây ăn quả gắn liền với truyền thống văn hóa, lịch sử phát triển nghề làm vườn của nhân dân các dân tộc Yên Châu, hàng năm cứ vào tháng 5, người trồng xoài tròn trên địa bàn huyện lại tất bật vào vụ thu hái quả.

Đến Yên Châu những ngày này, hình ảnh dễ bắt gặp nhất là những chiếc xe thồ chở những sọt xoài đầy ắp tấp nập ngược xuôi. Trên các vườn xoài, tiếng người thu hái xoài cười nói râm ran. Xoài tròn được bà con bày nhiều ven quốc lộ 6 để bán cho người qua đường mua về làm quà. Cùng với đó còn có nhiều điểm thu mua xoài tập trung để bán cho các thương lái vận chuyển về Hà Nội và các tỉnh khác tiêu thụ.

Người dân thu gom quả xoài tròn mang đi bán.

Xoài tròn Yên Châu là giống bản địa, được người dân trong vùng trồng từ nhiều năm trước với đặc điểm quả nhỏ, tròn, vỏ có màu xanh thường nhám, có các vệt đốm nâu đen chứ không láng bóng nhưng khi chín cùi dầy, thịt mịn có màu đỏ hoặc vàng cam, vị ngọt đậm, thơm. Vì vậy người dân còn đặt tên quả xoài tròn Yên Châu là "xoài trứng" để người tiêu dùng dễ phân biệt với các giống xoài của các địa phương khác.

Xoài tròn được bày bán ở các quán dọc Quốc lộ 6.

Tuy không mang vẻ bắt mắt, nhưng quả xoài tròn Yên Châu chinh phục thực khách nhờ vị ngọt và hương thơm đặc trưng, chỉ cần thưởng thức một lần đã khiến người ta nhớ mãi. Hiện nay, cây xoài quả tròn được trồng trên vùng gò đồi có địa hình thấp ở một số xã dọc theo suối Vạt, như: Sặp Vạt, Chiềng Pằn, Viêng Lán… đây là các xã có các điều kiện địa lý đặc biệt thích hợp cho sự sinh trưởng và phát triển của giống xoài này. Nhờ điều kiện thổ nhưỡng và các yếu tố tự nhiên, cùng bí quyết của người dân địa phương trong việc trồng, chăm sóc đã tạo nên chất lượng thơm ngon của quả xoài tròn Yên Châu.

Các điểm bán xoài tròn chính hiệu Yên Châu được mở để phục vụ nhu cầu khách hàng.

“Tiếng thơm” của xoài tròn Yên Châu thật sự được nhiều người biết đến bắt đầu từ năm 2012, khi Cục Sở hữu trí tuệ cấp Giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý và hệ thống nhận diện thương hiệu. Theo đó, cây xoài quả tròn đã được huyện Yên Châu quy hoạch chỉ trồng ở 3 xã: Chiềng Pằn, Viêng Lán, Sặp Vạt thì mới được lấy tên "Quả xoài tròn Yên Châu" để bán. Đến nay, quả xoài tròn Yên Châu đã được tiêu thụ rộng rãi ở thị trường trong nước và từng bước tiếp cận tới thị trường nước ngoài.

Khách mua xoài tròn Yên Châu về làm quà.

Cây xoài tròn thường cao trên 4m, những cây cổ thụ có thể cao tới 5m, vì vậy người dân phải trèo hoặc dùng sào tre để hái quả. Do thời gian thu hoạch ngắn, chỉ trong vòng 1 tháng nên người trồng xoài phải tranh thủ thời tiết thuận lợi để thu hái.

Có dịp đến Yên Châu vào thời điểm này, du khách nhớ đừng bỏ lỡ cơ hội thưởng thức và cảm nhận hương vị xoài tròn của địa phương; trải nghiệm tự tay hái những quả xoài chín thơm hoặc dừng chân mua một ít đặc sản xoài nơi đây về làm quà cho người thân và bạn bè, cùng góp phần quảng bá, đưa thương hiệu xoài tròn Yên Châu bay xa.