Sau bao năm mong mỏi, tháng 7 năm 2013, bản Nong Xưa, xã Chiềng Hoa (Mường La) vui mừng phấn khởi khi được Đề án 1460/QĐ-TTg ngày 23/8/2011 của Chính phủ đầu tư xây dựng hệ thống nước sinh hoạt tự chảy. Cứ ngỡ rằng công trình sẽ thỏa mãn “cơn khát” nước sinh hoạt của người dân nơi đây, nhưng gần 7 năm qua, nguồn nước sạch phục vụ sinh hoạt của các hộ dân nơi đây vẫn là câu chuyện xa vời.

Công trình tiền tỷ

Công trình nước sinh hoạt tại bản Nong Xưa được đầu tư từ nguồn vốn thuộc Đề án 1460/QĐ-TTg ngày 23/8/2011 của Chính phủ về “Ổn định dân cư, phát triển kinh tế - xã hội vùng chuyển dân sông Đà xây dựng thủy điện Hòa Bình” thuộc tỉnh Sơn La, giai đoạn 2011-2015. Công trình cấp IV, gồm: Đầu mối lấy nước; bể lọc thô; 3 bể điều hòa 20 m³; 1 bể cắt áp; 2 bể chứa 3 m³, quy mô cấp nước cho 175 hộ dân,  trường học mầm non và trường tiểu học. Công trình khởi công xây dựng từ ngày 8/7/2013, do Ban Quản lý Dự án di dân TĐC thủy điện Sơn La làm chủ đầu tư; Công ty TNHH một thành viên tư vấn Thủy Sơn tư vấn và thiết kế; Công ty cổ phần tư vấn đầu tư xây dựng hạ tầng nông thôn Sơn La tư vấn giám sát và Công ty TNHH Dung Tuấn (Mường La) thi công. Đến ngày 21/12/2013, công trình hoàn thành và bàn giao đưa vào sử dụng, có tổng giá trị trên 3,4 tỷ đồng, cùng hơn 60 triệu đồng chi phí khác (theo Biên bản bàn giao công trình ngày 28/6/2014). Đây là hệ thống nước tự chảy, thiết kế bằng ống kẽm dẫn nước từ trên núi cao xuống con suối Nặm Tả về bản Nong Xưa. Sau đó, phân nhánh bằng ống nhỏ đến các hộ dân và lắp đặt đồng hồ công tơ nước.

Công trình nước sinh hoạt bản Nong Xưa, xã Chiềng Hoa (Mường La) bị phá.

Ngay từ khi khởi công xây dựng công trình, nhân dân 2 bản Nong Quang và bản Huổi Xưa (nay sáp nhập thành bản Nong Xưa), vui mừng phấn khởi vì tin tưởng rằng sẽ có đủ nước sinh hoạt, không còn phải đi mấy xa để lấy nước từ khe suối về sử dụng và cũng không còn phải phụ thuộc vào lượng nước mưa dự trữ nữa.

“Khát” vẫn hoàn... “khát”

Nhận được phản ánh từ người dân về công trình cấp nước sinh hoạt tiền tỷ nhưng không phát huy tác dụng, chúng tôi về bản Nong Xưa. Trưởng bản Lường Văn Minh buồn rầu nói: Khi công trình hoàn thành, nhà thầu cho vận hành, nước chảy đến các đầu vòi của các hộ dân và bàn giao cho bản quản lý. Nhưng, không hiểu vì sao chỉ sau vài ngày không thấy nước chảy nữa.

Một đoạn ống nước công trình nước sinh hoạt bản Nong Xưa, xã Chiềng Hoa (Mường La) còn sót lại trên núi cao.

Bà con phản ánh việc này với UBND xã Chiềng Hoa đề nghị chủ đầu tư và đơn vị thi công xem xét, nhưng không thấy khắc phục. Đến năm 2017, nước lũ cuốn trôi nhiều đoạn ống bắc qua suối. Năm 2018, huyện mang một số ống nước bằng nhựa lên thay thế những đoạn bị lũ cuốn trôi và nước chảy về được khoảng nửa tháng, sau đó lại bị lũ tiếp tục cuốn trôi, nhiều đầu nối ống tự bục ra.

Bà con lại tiếp tục kiến nghị tại các cuộc tiếp xúc cử tri của xã đề nghị huyện có giải pháp khắc phục hệ thống nước sinh hoạt. Đến tháng 7 năm 2020, đoàn công tác của huyện và UBND xã đến kiểm tra, xác minh thực trạng hệ thống nước sinh hoạt. Tuy nhiên, đến nay, hệ thống nước sinh hoạt vẫn không hoạt động được và người dân vẫn thiếu nước sinh hoạt.

Để có nguồn nước sinh hoạt, các hộ trong bản đã tự mua đường ống nhỏ tìm nguồn nước ở các khe đá, con suối nhỏ dẫn về nhà sử dụng. Nguồn nước xa, phải đầu tư đường ống dẫn rất tốn kém. Tính trung bình 1 km đường ống nhựa chi phí khoảng 2 triệu đồng, nhưng cũng chỉ sử dụng từ 2-3 năm là phải thay thế ống khác. Trong khi đó, bản Nong Xưa còn 29 hộ nghèo và cận nghèo trong tổng số 185 hộ dân, không có khả năng mua đường ống nước phải xin từng can nước của hàng xóm để sử dụng, hoặc phải đi gùi nước hàng km để lấy nước về sinh hoạt.

Chúng tôi cùng Trưởng bản Lường Văn Minh đến chân công trình cấp nước sinh hoạt tự chảy bản Nong Xưa. Từ bản lên khoảng 5km, trên đường đi, nhiều đoạn ống bằng nhựa đã bị bục đầu nối. Trưởng bản nói: Đây là những đoạn ống được huyện thay thế do lũ cuốn trôi vào năm 2018, vì những đầu đấu nối khá đơn giản, nên không chịu nổi áp lực nước nên đã bị bung ra. Nhiều đoạn ống được thiết kế bắc ngang suối bị nước lũ cuốn trôi, chỉ còn một phần đầu ống; bể cắt áp cũng bị đập bỏ phần nắp; van khóa nước hoen rỉ.

Trao đổi về thực trạng công trình cấp nước sinh hoạt tại bản Nong Xưa với ông Hoàng Văn Thưa, Chủ tịch UBND xã Chiềng Hoa. Ông cho biết: Sau khi khánh thành công trình nước sinh hoạt, van nước của các hộ đều có nước chảy, nhưng được khoảng thời gian ngắn thì không thấy nước chảy nữa. Tại các cuộc tiếp xúc cử tri, UBND xã đã đề nghị với huyện nhiều lần về việc khắc phục sửa chữa. Đến năm 2018, huyện cử người đến sửa chữa, nhưng chỉ được thời gian ngắn lại hỏng. Xã cũng đã tìm hiểu nguyên nhân tại sao công trình không cấp nước được. Tuy nhiên, chúng tôi cũng chỉ phỏng đoán là do khâu tư vấn và thiết kế công trình không phù hợp với địa hình nơi đây.

Trách nhiệm thuộc về ai?

Để có câu trả lời, chúng tôi đến Phòng Kinh tế - Hạ tầng huyện Mường La. Tiếp chúng tôi, đồng chí Nguyễn Đình Công, Phó Trưởng phòng, cho biết: Công trình cấp nước sinh hoạt bản Nong Xưa do Ban Quản lý Dự án di dân TĐC tỉnh làm chủ đầu tư và chỉ định nhà thầu. Về phía huyện chỉ thực hiện vai trò giám sát cộng đồng, chứ không được tham gia ký biên bản nghiệm thu công trình. Việc công trình không phát huy tác dụng trong thời gian qua, huyện tiếp thu ý kiến của xã, vì vậy năm 2018 đã tiến hành sửa chữa lại đường ống. Từ năm 2018-2020, thành lập đoàn công tác tiến hành khảo sát thực tế tại công trình và có phương án đưa vào danh mục đầu tư trung hạn giai đoạn 2021-2025.

Trụ vòi nước của một hộ dân ở bản Nong Xưa nhiều năm không có nước chảy.

Qua tìm hiểu được biết, Biên bản kiểm tra xác minh thực tế tại hiện trường ngày 23/7/2020 của đại diện Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng huyện, UBND xã Chiềng Hoa và Bí thư, Trưởng bản Nong Xưa, xác định một trong những nguyên nhân công trình không cấp nước là: “Đường ống phi 100 từ bể cắt áp đến đập đầu mối chiều dài khoảng 600 m bị mưa cuốn trôi (do thiết kế đường ống nằm sát với mực nước suối”...)

Làm việc với Ban Quản lý dự án di dân tái định cư thủy điện Sơn La - Đơn vị chủ đầu tư xây dựng công trình về công trình cấp nước bản Nong Xưa, ông La Minh Khôi, Trưởng ban cho rằng: Công trình cấp nước đã bàn giao đưa vào sử dụng nên trách nhiệm quản lý, sửa chữa thuộc về huyện Mường La.

Ông Khôi cung cấp thêm cho chúng tôi Biên bản kiểm tra hiện trường công trình “Nước sinh hoạt bản Nong Quang, xã Chiềng Hoa” ngày 18/8/2017, trong đó có nêu nguyên nhân công trình không cấp nước là do “mưa lũ làm đất đá bồi lấp vào cửa nhận nước, làm tắc đường ống dẫn nước và do người dân lấy trộm đường ống”; Công văn số 388/TĐC-KHĐT, ngày 21/8/2017 của Ban Quản lý dự án di dân tái định cư tỉnh về trả lời kiến nghị của cử tri qua hoạt động tiếp xúc xử tri trước kỳ họp thứ tư, HĐND tỉnh khóa XIV, có nội dung: “Việc nâng cấp, sửa chữa công trình theo kiến nghị của cử tri bản Nong Quang (nay là bản Nong Xưa), xã Chiềng Hoa để bảo đảm nguồn nước hợp vệ sinh cung cấp cho 182 hộ, 834 khẩu là cần thiết. Tuy nhiên, Đề án 1460 không còn nguồn vốn để triển khai thực hiện. Đề nghị UBND huyện Mường La sử dụng ngân sách địa phương, vốn phòng chống bão lũ và các nguồn vốn hợp pháp khác kết hợp huy động sức dân để sớm khắc phục, sửa chữa bảo đảm nguồn nước phục vụ các hộ dân theo mục tiêu của dự án”...

Từ thực tế cùng các biên bản kiểm tra hiện trường công trình và Công văn số 388/TĐC-KHĐT ban hành, chúng tôi có nhiều băn khoăn: Công trình được đầu tư hơn 3,4 tỷ đồng mà “tuổi thọ” quá ngắn. Tuy đã xác định được nguyên nhân công trình không phát huy hiệu quả, song việc khắc phục, sửa chữa không kịp thời, dẫn đến bà con không có nước sinh hoạt. Công trình không phát huy tác dụng, gây lãng phí tiền của Nhà nước và điều quan trọng hơn cả, là cần sớm khắc phục, sửa chữa công trình để người dân có nước sinh hoạt. Trách nhiệm thuộc về ai, xin nhường câu trả lời cho các cơ quan chức năng!!!