Huyện Vân Hồ có khí hậu mát mẻ, cây cối tốt tươi tạo nên những cảnh quan thiên nhiên tươi đẹp, trù phú, cuốn hút du khách thập phương. Các tour du lịch đến với Vân Hồ khám phá, trải nghiệm vùng đất cao nguyên này ngày một nhiều hơn, người dân bắt đầu xây dựng các cơ sở lưu trú, kinh doanh nhà nghỉ, nhà hàng, khách sạn, nhưng đặc sắc nhất ở Vân Hồ là các nhà nghỉ cộng đồng (homestay) gần gũi với thiên nhiên, cho du khách những trải nghiệm thú vị về phong tục tập quán, nét văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc của vùng đất này.

Một góc homestay Vân Hồ Ecolodge tại bản Hua Tạt, xã Vân Hồ.

Huyện Vân Hồ có vị trí thuận lợi, đường giao thông thuận tiện để phát triển các loại hình du lịch sinh thái, cộng đồng. Ở Vân Hồ đang có các khu du lịch cộng đồng được nhiều du khách biết đến, như: Vân Hồ Ecolodge, Homestay A Chu, Khu du lịch rừng thông Hua Tạt, Khu du lịch cộng đồng các bản Nà Bai, Phụ Mẫu (xã Chiềng Yên)... Năm 2020, do ảnh hưởng của dịch COVID-19, nên lượng khách đến Vân Hồ giảm mạnh hơn 50% so với năm 2019 với khoảng 22.500 lượt khách, trong đó khách quốc tế trên 1.300 lượt, doanh thu đạt hơn 5 tỷ đồng.

Trong hành trình khám phá các điểm du lịch cộng đồng ở Vân Hồ, du khách sẽ được trải nghiệm các tour tự chọn, thưởng thức những vẻ đẹp của núi rừng hoang sơ hùng vĩ, ngắm những bản làng người Mông dưới những thung lũng mơ mận đang khoe sắc, ngắm những chàng trai, cô gái trong trang phục dân tộc sặc sỡ ném pa pao, chơi tâu tí giao duyên tìm bạn tình trong ngày tết. Đêm về, du khách được thưởng thức món thắng cố, nhâm nhi chén rượu ngô bên bếp lửa hồng trong tiết trời se lạnh, xem các tiết mục văn nghệ do chính những người dân bản địa biểu diễn đến tận đêm khuya.

Hòa mình cùng đoàn du khách đến từ Hà Nội, chúng tôi đến Vân Hồ Ecolodge, rộng chừng 1 ha, có 3 nhà sàn nghỉ cộng đồng, 8 căn bungalow sang trọng, có đủ các loại hoa nở bốn mùa. Vân Hồ Ecolodge là một khu nghỉ dưỡng yên bình tại bản Hua Tạt, xã Vân Hồ với thiết kế truyền thống, có bề ngoài giản dị nhưng vẫn toát nên sự sang trọng, đậm bản sắc văn hóa các dân tộc, gần gũi với thiên nhiên với đồi thông xanh mát và những đồi chè trải dài, có thể đón trên 100 du khách nghỉ qua đêm. Nghỉ ở đây, du khách có thể khám phá đời sống, cách làm và dệt vải thổ cẩm truyền thống của đồng bào dân tộc Mông, thưởng thức những đặc sản như thịt nướng, lợn hun khói, lợn bản, gà đen. Chị Tạ Thu Nga, đến từ Thành phố Hồ Chí Minh, cho hay: Tôi thật sự ngỡ ngàng với cách làm du lịch cộng đồng của người dân tộc Mông nơi đây, những ngôi nhà đơn sơ nhưng lại có kiến trúc thân thiện với môi trường, tạo nên không khí trong lành, thư giãn; được ăn món thắng cố, thịt treo gác bếp, bánh dày, cơm nếp gói lá. Tôi thích những điệu múa xòe hoa, kèn lá, đàn môi, tiếng khèn của những chàng trai Mông lúc trầm, lúc bổng, du dương, nghe da diết đến nao lòng. Rồi được mặc bộ trang phục thiếu nữ Mông, được học dệt vải, được lên núi ngắm mây bao phủ khi hoàng hôn buông xuống và được xem, thưởng thức tết của dân tộc Mông... Đây là một nơi trải nghiệm, nghỉ dưỡng lý tưởng.

Trải nghiệm Thác nước Tạt Nàng, tại xã Chiềng Yên, du khách sẽ được tận hưởng khí hậu mát mẻ của các cánh rừng nguyên sinh, lại có thác nước đổ xuống tạo nên một khung cảnh vô cùng thơ mộng, hữu tình. Hiện, Tổng Công ty Dầu khí Việt Nam đã hỗ trợ huyện Vân Hồ đầu tư xây dựng nhà sinh hoạt cộng đồng diện tích hơn 500m², có kiến trúc rất hiện đại, để du khách đến nghỉ dưỡng, tận hưởng không gian thiên nhiên lý tưởng. Gặp chị Đoàn Thu Minh, du khách đến từ thành phố Hồ Chí Minh đang cùng những người bạn du lịch tại khu thác nước này, chị kể về hành trình 1 ngày  trải nghiệm: Chúng tôi được người dân địa phương đưa vào rừng già, ngắm các loại cây và những thảm thực vật còn nguyên sơ, có nhiều cây to mấy người ôm không hết; hai bên đường, hoa đỗ quyên đang rực rỡ màu đỏ và những cây đào rừng bắt đầu nở hoa, những cánh hoa đỏ tươi thắm quyến rũ, làm chúng tôi thi nhau chụp ảnh làm kỷ niệm. Chiều về lên đồi hái cam quýt ăn thỏa thích, rồi được ra chân thác nước nơi tắm cộng đồng, xua tan hết mệt mỏi của một ngày vào rừng khám phá. Tối đến, chúng tôi lại được quây quần bên mâm cơm, do chính người địa phương nấu với những món ăn đặc sản dân tộc. Không chỉ có vậy, khi ăn xong, chúng tôi lại được xem biểu diễn văn nghệ, do những cô gái dân tộc Thái biểu diễn, cô nào cũng trắng trẻo, xinh xắn, khỏe mạnh trong trang phục sặc sỡ. Những lời hát cất lên như gọi mời du khách, điệu múa uyển chuyển, với những đôi tay mềm mại, cùng tiếng nhạc dân tộc sôi động, cứ cuốn hút mọi người hòa theo. Rồi chúng tôi được hòa mình vào vòng xòe, nhảy theo tiếng hát, tiếng nhạc quanh ngọn lửa hồng. Đêm về yên tĩnh, thi thoảng có tiếng tắc kè kêu tìm bạn và những tiếng gà gáy điểm canh. Cái lạnh về đêm của miền Tây Bắc cùng với tình cảm của người dân nơi đây làm cho chúng tôi thêm yêu quý, tin tưởng nơi đây sẽ là điểm thu hút đông khách du lịch gần xa.  

Hầu hết du khách đến trải nghiệm các homestay ở huyện Vân Hồ đều có chung nhận xét về cách tổ chức khá chuyên nghiệp. Nhà sàn vẫn giữ được kiến trúc riêng biệt, rộng rãi, thoáng mát và sạch sẽ. Các homestay có thể đón cùng một lúc nhiều đoàn khách đông người tạo nên khung cảnh sôi động, nhộn nhịp, nhất là vào dịp cuối tuần. Đến đây, du khách không chỉ được trải nghiệm cuộc sống, sinh hoạt thường ngày của người dân bản địa, mà còn có thể tham gia nhiều hoạt động hấp dẫn tùy theo yêu cầu và sở thích. Đây là cách làm mới của đồng bào các dân tộc nơi đây, nhất là người dân tộc Mông, tất cả đều chung sức làm cộng đồng, những nhà có homestay thì có thu nhập từ du khách đến nghỉ, những nhà không làm homestay thì được hưởng lợi từ cung cấp thực phẩm nấu ăn hoặc làm các sản phẩm của dân tộc bán cho du khách, rồi biểu diễn các tiết mục văn nghệ truyền thống khi du khách yêu cầu. Tất cả các hộ làm dịch vụ đều niêm yết giá chung, nhiều người còn nghe và nói được tiếng Anh, giao tiếp được với khách du lịch nước ngoài, đem đến cho du khách cảm giác bình yên, sự thoải mái và thân thiện.

Chia tay Vân Hồ, khi đêm đã về khuya,  đâu đó tại các homestay, ngọn lửa vẫn còn bập bùng sưởi ấm những vòng xòe bất tận, và những du khách đắm mình, say sưa với điệu múa khèn, ngây ngất trong tiếng sáo, đàn môi du dương như níu kéo, mời gọi du khách gần xa...