Tháng 3, khi hoa Ban nở khắp núi rừng cũng là lúc đồng bào Thái trắng ở bản Áng, xã Đông Sang, huyện Mộc Châu tổ chức Lễ hội Hết Chá. Lễ hội năm nay, diễn ra trong 2 ngày 24-25/3 với nhiều hoạt động sôi nổi, tạo không khí vui tươi, phấn khởi, thu hút đông đảo nhân dân và du khách tham gia.

Lễ hội Hết Chá có từ xa xưa, được nhân dân nơi đây lưu truyền và gìn giữ. Lễ hội bắt nguồn từ tích truyện, bà con rất nghèo, không có tiền mua thuốc chữa bệnh, thường đến nhờ thầy mo dùng mẹo và xin thần linh chữa được bệnh cho dân làng. Mang ơn thầy mo, nhiều người xin được làm con nuôi của ông. Và rồi, cứ mỗi dịp cuối năm (vào 29, 30 Tết), con cháu lại đến tạ ơn thầy mo, nhưng thời điểm đó đang bận rộn chuẩn bị đón Tết nên thầy mo ấn định lễ tạ ơn sẽ tổ chức vào tháng 3 hàng năm... Lễ hội Hết Chá hình thành từ đó.

Lễ hội Hết Chá, là hình thức sinh hoạt văn hóa tâm linh sâu sắc, là lễ hội đoàn kết cộng đồng, cùng giúp nhau vượt qua những khó khăn trong cuộc sống. Lễ hội Hết Chá được công nhận di sản phi vật thể cấp quốc gia. Đây cũng là dịp để người dân tạ ơn đất trời, tạ ơn đấng sinh thành, giáo dưỡng, cầu chúc cho vạn vật hòa hợp, sinh sôi nảy nở, cuộc sống yên vui, mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt bội thu, mọi người ấm no hành phúc. Lễ hội còn thể hiện ý thức gắn kết cộng đồng dân tộc Thái, cùng nhau bước vào mùa vụ mới.

Phần lễ là dịp để người con nuôi bày tỏ lòng thành kính với thầy mo đã chữa bệnh cho mình, mang tính nhân văn sâu sắc. Thông qua phần lễ với những tích xưa được kể và dựng lại do chính những người dân biểu diễn, người tham dự lễ hội sẽ được truyền dạy kinh nghiệm sản xuất cũng như nghe những lời răn dạy để mọi người sống với nhau tốt hơn. Điểm nổi bật của những tích trò là tính hài hước, hóm hỉnh theo lối gái giả trai, trai giả gái, làm cho người xem cười thỏa thích.

Phần hội diễn ra những trò diễn dân gian vui nhộn, dạy con cháu khai hoang ruộng, tập cho trâu cày, khơi dậy nền văn minh lúa nước của đồng bào dân tộc. Đan xen một số tiết mục kịch câm dí dỏm, vui nhộn phê phán những thói hư tật xấu, khích lệ những cái hay, cái đẹp trong cuộc sống thường nhật. Bên cạnh đó, là những điệu xòe uyển chuyển, nhịp nhàng, duyên dáng quanh cây nêu hòa cùng tiếng trống, chiêng rộn rã và âm thanh chầm bổng của đội nhạc. Điệu xòe trong Lễ hội Hết Chá được gọi là “Xòe Chá” gồm 6 mục chủ yếu, mỗi mục gắn với một sự việc, được minh họa bằng kịch câm.

Các hoạt động trong Lễ hội diễn ra xung quanh một cây nêu, khơi dậy cuộc sống bình dị với thiên nhiên hoang dã được thể hiện trên cây nêu, với hoa ban, hoa mạ, hình con thú, con chim, ve sầu, ong bướm, chống chiêng… đủ mầu sắc treo trên cây nêu, tượng chưng cho sự sống, mùa xuân. Gốc cây nêu đặt những chum rượu cần để mời khách.

Ngoài ra, còn có các hoạt động trưng bày gian hàng giới thiệu sản phẩm hàng thổ cẩm, hàng nông sản, sản phẩm của xã Đông Sang. Thi đấu các môn thể thao, trò chơi dân gian hấp dẫn, bao gồm: Thi lấy lửa luộc gà; trưng bày ẩm thực dân tộc; các môn thể thao dân tộc: Tung còn, đi cầu kiều... với sự tham gia của hàng trăm vận động viên đến từ các bản. Mỗi phần thi đều mang đến không khí sôi nổi, hào hứng, thu hút đông đảo nhân dân và du khách tham gia.

Lễ hội Hết Chá năm 2023, để lại nhiều dấu ấn tốt đẹp trong lòng người dân và du khách. Đây là dịp tôn vinh giới thiệu du khách về giá trị văn hoá của Lễ hội Hết Chá, di sản văn hoá phi vật thể quốc gia; quảng bá giới thiệu về vùng đất, con người Đông Sang thân thiện, mến khách.