Việt Nam và Lào là hai nước láng giềng gần gũi, cùng uống chung dòng nước Mê Công, cùng tựa lưng vào dãy núi Trường Sơn hùng vĩ. Với vị trí địa lý và chặng đường lịch sử dựng nước và giữ nước của mỗi dân tộc, mối quan hệ đặc biệt Việt Nam - Lào, Lào - Việt Nam là một điển hình, một tấm gương mẫu mực, hiếm có về sự gắn kết bền chặt, thủy chung, trong sáng. Cùng với cả nước, trong suốt chiều dài lịch sử, mối quan hệ hữu nghị của tỉnh Sơn La và các tỉnh phía Bắc Lào đã không ngừng được hun đúc và phát triển.

Ngay sau khi giành được độc lập, tháng 9/1945, thực dân Pháp quay lại xâm lược Đông Dương lần thứ hai. Dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương, nhân dân hai nước Việt Nam và Lào tiếp tục thực hiện nhiệm vụ cách mạng giải phóng dân tộc. Nhân dân các dân tộc tỉnh Sơn La dưới sự chỉ đạo của Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam đã vinh dự được đón, bí mật nuôi giấu, bảo vệ đồng chí Cay Xỏn Phôm Vi Hản và Ban Xung phong Lào Bắc trong thời gian đứng chân ở địa bàn bản Lao Khô, xã Phiêng Khoài, huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La, để tiến vào hoạt động gây dựng cơ sở cách mạng, xây dựng lực lượng, căn cứ kháng chiến ở các địa bàn của tỉnh Hủa Phăn và các tỉnh Bắc Lào, đánh dấu thời kỳ phát triển mới, góp phần quan trọng để cách mạng Lào đi đến thắng lợi sau này.

Nhìn lại chặng đường hợp tác giữa tỉnh Sơn La với các tỉnh Bắc Lào, chúng ta mới cảm nhận được sự thành công lớn lao, thắm tình hữu nghị bền chặt. Trong những năm kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, địa bàn tỉnh Sơn La luôn gắn liền và là hậu phương vững chắc của khu căn cứ địa cách mạng Lào ở tỉnh Hủa Phăn. Hàng nghìn thanh niên tỉnh Sơn La hăng hái lên đường nhập ngũ, xung phong tình nguyện kề vai sát cánh cùng các chiến sĩ Pa Thét Lào và nhân dân các bộ tộc Lào chiến đấu trên khắp chiến trường các tỉnh Bắc Lào. Biết bao tấm gương chiến đấu, hy sinh vì tình hữu nghị, đoàn kết chiến đấu Việt Nam - Lào cho đến ngày toàn thắng.

Đất nước thống nhất, hai nước Việt Nam và Lào bước vào giai đoạn cách mạng mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Trước yêu cầu khách quan của cách mạng hai nước, ngày 5/9/1962, Việt Nam - Lào chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao; ngày 18/7/1977, chính phủ Việt Nam và Lào đã ký Hiệp ước hữu nghị và hợp tác. Đây là văn kiện có ý nghĩa lịch sử trọng đại, là biểu tượng sinh động của mối quan hệ đặc biệt Việt Nam - Lào, Lào - Việt Nam trong giai đoạn cách mạng mới.

Đến năm 2019, tỉnh Sơn La đã có quan hệ hữu nghị và ký kết hợp tác toàn diện với 9 tỉnh Bắc Lào, gồm: Hủa Phăn, Luông Pha Bang, U Đôm Xay, Bò Kẹo, Luông Nậm Thà, Phông Sa Lỳ, Xiêng Khoảng, Xay Nha Bu Ly, Say Xổm Bun. Hai bên thường xuyên tuyên truyền, giáo dục cho cán bộ, đảng viên, LLVT và nhân dân về truyền thống đoàn kết hữu nghị đặc biệt, sự hợp tác toàn diện Việt Nam - Lào. Chủ động giúp đỡ nhau trong phát triển KT-XH, bảo vệ và xây dựng đường biên giới hòa bình, hữu nghị. Nhân dân dọc vùng biên giới giữa Sơn La và các tỉnh Bạn đã chủ động giúp đỡ lẫn nhau trong phát triển kinh tế; nâng cao đời sống, cùng nhau xây dựng đường biên giới hữu nghị.

Mối quan hệ đặc biệt giữa Sơn La và các tỉnh Bắc Lào được nhân lên với nhiều chương trình hợp tác quan trọng, toàn diện trên mọi lĩnh vực. Điển hình hợp tác trong lĩnh vực kinh tế, khoa học kỹ thuật, tỉnh Sơn La đã trích từ nguồn ngân sách của tỉnh hàng trăm tỷ đồng giúp các tỉnh Bắc Lào xây dựng kết cấu hạ tầng. Đồng thời, còn giúp chuyển giao khoa học kỹ thuật, hỗ trợ giống cây trồng, vật nuôi chất lượng, năng suất cao. Khuyến khích các thương nhân thuộc các thành phần kinh tế tham gia đầu tư vào các hoạt động kinh doanh thương mại, dịch vụ, thúc đẩy trao đổi, giao lưu hàng hóa; tăng cường thúc đẩy đầu tư phát triển sản xuất, giới thiệu sản phẩm, tiêu thụ nông, lâm sản..., góp phần đảm bảo an sinh xã hội, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội của các địa phương.

Hợp tác trong lĩnh vực văn hóa, xã hội, giáo dục, y tế không ngừng phát triển và mở rộng, điển hình như: Từ năm 2017 đến nay, tỉnh Sơn La đã tiếp nhận và đào tạo cho trên 1.600 lưu học sinh Lào tại các trường đại học, cao đẳng, trung cấp trên địa bàn tỉnh với nhiều loại hình, như: Đại học, cao đẳng, trung cấp các chuyên ngành hệ chính quy, bồi dưỡng tiếng Việt... Lưu học sinh Lào tốt nghiệp ra trường trở về nước công tác, giữ các vị trí quan trọng trong các cơ quan, đơn vị, phục vụ tốt sự nghiệp xây dựng và phát triển nước CHDCND Lào. Ngành Y tế Sơn La đã cử các đoàn chuyên gia y tế, hỗ trợ trang thiết bị và thuốc chữa bệnh phối hợp với các tỉnh Bắc Lào thực hiện tốt việc phòng, chống dịch bệnh phát sinh ở khu vực biên giới, đặc biệt là phòng chống dịch Covid-19 trong thời gian gần đây.

Lực lượng vũ trang hai bên luôn nêu cao tinh thần đoàn kết, hữu nghị và tin cậy lẫn nhau; chủ động phòng chống tội phạm, nhất là tội phạm về ma túy. Tăng cường công tác thông tin đối ngoại và ngoại giao văn hóa, quảng bá hình ảnh, tiềm năng lợi thế của tỉnh, thu hút đầu tư, tranh thủ nguồn lực trong và ngoài nước để phát triển và hội nhập...

Nhìn lại chặng đường hợp tác Việt Nam - Lào, thật phấn khởi và tự hào về những kết quả to lớn mà nhân dân mỗi nước đã giành được bằng tình đoàn kết hữu nghị đặc biệt và hợp tác toàn diện được Chủ tịch Hồ Chí Minh và Chủ tịch Cay Xỏn Phôm Vi Hản dày công xây dựng và vun đắp bằng cả máu, nước mắt và tình cảm thiêng liêng của biết bao thế hệ người con anh hùng của hai dân tộc Việt Nam - Lào. 

Trong không khí hào hùng Kỷ niệm 70 năm Ngày giải phóng Sơn La, những thành tựu phát triển của tỉnh Sơn La hôm nay luôn chứa đựng tình đoàn kết hữu nghị bền chặt Sơn La với các tình Bắc Lào. Các hoạt động đầy ý nghĩa của năm đoàn kết hữu nghị Việt Nam - Lào, Lào - Việt Nam 2022, kỷ niệm 60 năm Ngày thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam - Lào, 45 năm Ngày ký Hiệp ước Hữu nghị và Hợp tác Việt Nam - Lào và đón nhận Bằng xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt Khu di tích lịch sử cách mạng Việt Nam - Lào tại bản Lao Khô, xã Phiêng Khoài, huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La là sự minh chứng cho sức mạnh của tình đoàn kết đặc biệt Việt Nam - Lào, Lào - Việt Nam mãi mãi xanh tươi, đời đời bền vững.