Khất lần mãi, dịp cuối năm vừa rồi tôi mới có dịp quay trở lại xã vùng cao Háng Đồng, huyện Bắc Yên, nơi quanh năm được ủ trong sương giá, nơi được coi là “gần trời” nhất, với những bản người dân tộc Mông chon von trên những dãy núi “chồn chân vó ngựa”...

Dùng chài bắt cá Dầm Xanh.

Nghe bảo, trên đỉnh Háng Đồng thuộc bản Làng Sáng và Háng Đồng C, có một loài cá quý đang ẩn mình trong dòng suối Làng Sáng mát lạnh, trong xanh quanh năm. Đó là cá Dầm Xanh, nằm trong nhóm “cá tứ quý”, từng để tiến Vua rất khó tìm... Và trong chuyến ăn rừng, ngủ rừng lần này, tôi đã được bám gót cánh thợ chuyên săn loài cá quý này.

Khắc hẳn với các địa phương, vùng cao Háng Đồng bất kể mùa nào trong năm, ngày hay đêm luôn có nhiệt độ thấp, sương mù dày đặc và khi đêm xuống thì chính là thời khắc “ngự trị” của cái lạnh cùng những làn sương trắng bạc giăng đầy các dãy núi. Nơi đây còn có những cánh rừng già đặc trưng với những thân cây có chu vi 3-5 người ôm, chứa đựng bao điều kỳ thú. Trong đó, phải kể tới câu chuyện về loài cá Dầm Xanh, một loài cá quý mà đến giờ người dân sở tại cũng như khách thập phương vẫn không lý giải nổi câu hỏi “tại sao loài cá này có thể sống được ở những dòng suối mát lạnh tận trên những đỉnh núi cao như vậy ?”. Chỉ biết rằng, từ những năm 50 của thế kỷ trước, khi cán bộ dưới xuôi lên nằm vùng tại các bản của Háng Đồng đã thấy loài cá này “ngự trị” ở đây rồi. Tuy nhiên, không phải ai cũng may mắn được thưởng thức sản vật nơi núi rừng Tây Bắc này. Bởi loài cá này thường sống ở những khe suối lạnh buốt quanh năm, sâu quá đầu người và dòng chảy rất mạnh. Nếu ai may mắn được thưởng thức thì chắc chắn sẽ không bao giờ quên được vị ngọt cùng hương thơm đặc trưng từ thịt của loài cá “tứ quý” này.

Đúng như lịch trình đã hẹn với cánh săn cá, sau khi mất nửa ngày đường ngược núi, xuyên rừng, chúng tôi có mặt tại bản Háng Đồng C khi trời đã nhá nhem tối, sương mù đã làm khuất tầm nhìn của người đi rừng... Cả đoàn đêm đó ngủ nhờ gia đình ông Mùa A Chu, 65 tuổi, người nhiều lần được thưởng thức vị thịt thơm đặc trưng của loài cá Dầm Xanh. Tối đó, bên mâm cơm với món thịt ếch, cua đá, cá suối được gia chủ bắt ở suối Làng Sáng nhỏ từ sáng sớm, nhâm nhi bát rượu thóc nồng độ mạnh có thể đốt cháy, chúng tôi được nghe kể về loài cá này. Cầm bát rượu uống một ngụm, khà một tiếng, ông Chu chỉ sang con trai út Mùa A Chua, bảo: Con út này của mình bắt được nhiều lắm, năm ngoái câu được 1 con Dầm Xanh gần 7 kg, nó to như bắp đùi người lớn. Con này đã bị bắt hụt một lần rồi, vì khi câu được bên mép phải còn mắc một chiếc lưỡi câu. Đây là một loài thuộc họ cá chép, thường sống ở tầng đáy của suối. Vào mùa nước trong, từng đàn cá ngoi lên để tận hưởng không khí trong lành và làn nước mát lạnh. Nhưng đến mùa lạnh, chúng sẽ chui vào các hang đá và sống ẩn mình nên rất khó bắt. Ngày bé cũng nghe kể đây là loài cá dùng để tiến Vua, rất hiếm gặp. Thịt cá rất thơm ngọt, xương mềm, nhất là bộ trứng bùi ngầy ngậy rất hấp dẫn. Đặc biệt, ngay từ khi còn nhỏ như đầu ngón tay, thịt cá dầm xanh đã có hương vị rất riêng.

Sáng hôm sau, khi những làn sương trắng bạc còn vương đầy khắp bản và trên các đỉnh núi, chúng tôi người chài, người lưới, người nơm và cơm gói lá chuối nối bước nhau hướng về suối Làng Sáng nhỏ. Theo cánh săn cá, đây là khu vực vẫn còn cá Dầm Xanh, nhất là các loài cá khác, ếch và cua còn rất nhiều. Chừng 1 tiếng đồng hồ, khi lưng đã đẫm sương đêm và mồ hôi, chúng tôi mới có mặt tại suối Làng Sáng nhỏ. Đoàn có 7 người được chia làm 2, một nhóm xuôi dòng và một nhóm ngược dòng suối. Để thuận tiện đi lại, tôi bám gót theo nhóm xuôi dòng. Vốn dĩ nước lạnh quanh năm cộng với đang cuối đông nên cảm giác chạm vào nước khiến cho người ta phải rùng mình. Thậm chí, bước trên mặt đá nếu vô ý có thể rơi xuống suối vì mặt đá đầy rêu và trơn như ai đó đổ mỡ lên bề mặt. Ấy vậy mà, cánh thợ săn rất chuyên nghiệp, người quăng chài, người giăng lưới... Đến gần trưa, ngoài gần 1 kg ếch, các loại cá suối và một ít cua bắt được, nhóm chúng tôi chỉ bắt được 2 con Dầm Xanh to bằng 2 ngón tay. Lúc này, mồ hôi hòa lẫn những giọt mưa phùn khiến ai cũng cảm nhận rõ được cái lạnh vùng cao. Anh Mùa A Chua chỉ tay về phía cuối con thác đang xối xả tuôn nước phía hạ nguồn, nói: Do một số người dân dùng kích điện bắt cá nên mấy năm gần đây lượng cá giảm đi nhiều. Ngày trước mỗi lần ra suối, ít cũng phải được vài con cá Dầm Xanh loại 3-4 lạng/con. Vả lại mùa này, chúng chui hết vào hang sâu tại các khe suối, rất khó bắt. Loài cá này, thân cá có vảy óng ánh màu xanh. Chúng gây ấn tượng với cái miệng rất dày, gần giống với môi cá Anh Vũ. Tuy nhiên, cá Dầm Xanh có môi dưới mỏng hơn và phần vây không có ánh đỏ. Chúng chỉ ăn rong rêu và khoáng sa ở các tảng đá dưới lòng suối, nên rất khó để câu. Thông thường, chúng tôi chỉ dùng lưới hoặc chài để bắt, hy hữu lắm mới có người câu được. Chúng rất khỏe, khi dính lưới, có thể xé toang lưới, thậm chí kéo lưới đi xa để thoát thân. Thịt cá Dầm Xanh, dù chế biến theo cách nào thì cũng rất ngon mà không có mùi tanh. Tuy nhiên, cá Dầm Xanh nướng vẫn là hấp dẫn nhất. Chỉ cần 1 con dao cùng chút nguyên liệu và vài thanh nứa tươi là đã có thể bắt tay vào chế biến để thưởng thức ngay tại suối.

Khi đồng hồ đã điểm 13 giờ 15 phút, nhóm phía đầu nguồn cũng tập trung cùng chúng tôi với gần chục con cá Dầm Xanh loại nhỏ, trong đó có 1 con khoảng 3 lạng cùng hơn 1kg cá, ếch và cua... Lúc này, mỗi người một tay chụm vào chế biến sản phẩm bắt được. Riêng số cá Dầm Xanh, sau khi được thêm nếm gia vị mang theo, cánh thợ săn cho lên nướng... Số cá còn lại cũng được gói vào lá chuối để nướng. Chỉ sau 1 lúc, mùi cá nướng tỏa thơm ngào ngạt hòa cùng làn khói lẫn trong sương mù đang ào ạt kéo về. Cả nhóm cùng nhau quây quần bên đống lửa cạnh bờ suối, chụm đầu thưởng thức món cá nướng với những gói cơm mang theo được nấu từ gạo cẩm trồng trên đỉnh Làng Sáng và món măng ớt đặc trưng của người vùng cao Háng Đồng. Cả nhóm truyền tay nhau những ngụm rượu thóc cũng được nấu trên đỉnh Háng Đồng, có vị thơm riêng và đặc biệt, rượu được bà con cất với nồng độ rất mạnh, có thể nướng được cá chỉ vàng. Và trên vùng cao này, chỉ có loại rượu này mới khiến người ta thấy ấm lòng trong cái rét đặc trưng... Món cá Dầm Xanh sau khi chế biến có màu vàng, khi thưởng thức thịt cá cảm nhận rõ vị ngọt, mềm và hương thơm khác lạ của thịt cá hòa cùng vị đặc trưng của mắc khén tươi...

Món thịt cá Dầm Xanh được chế biến thành rất nhiều món khác nhau, nhưng điều đặc biệt, dù bạn có thêm nếm gia vị như nào đi chăng nữa cũng không thể làm mất đi vị đặc trưng riêng của thịt cá Dầm Xanh. Trong đó, cá Dầm Xanh nướng được đánh giá là “chất” nhất... Chả vậy mà cái không khí ngồi quây quần bên đống lửa cạnh suối, trực tiếp nướng cá và thưởng thức ngay khi cá chín cùng với men rượu thóc... đến giờ nghĩ lại, tôi cảm giác như chỉ vừa diễn ra. Có lẽ đây sẽ là một trong những trải nghiệm thú vị, khó phai của những người ngược núi, xuyên rừng, lội suối để tìm săn loài cá từng nằm trong nhóm “tứ quý” chỉ để tiến Vua...