Bonsai là cây được trồng trong chậu, khay và được cắt tỉa tạo dáng theo một phương pháp đặc biệt, là một loại cây trồng vừa có nét cổ thụ vừa có nét nghệ thuật, sự hòa hợp giữa nghệ thuật và nghề làm vườn.

Thú chơi cây cảnh bonsai ở Sơn La đã có từ nhiều năm nay, thu hút đông đảo các thành viên sinh vật cảnh trên địa bàn tham gia. Những chậu cây bonsai có thế đẹp, sống động, hài hòa được ví như những “đứa con tinh thần” từ thiên nhiên, kết hợp với đôi bàn tay tài hoa khéo léo của người tạo tác, đem lại nhiều cảm xúc cho người thưởng ngoạn. 

Hiện nay, trên địa bàn tỉnh có 34 chi hội sinh vật cảnh, với 528 hội viên chơi cây cảnh bonsai; phát triển mạnh nhất là các huyện Mộc Châu, Sông Mã, Mai Sơn và thành phố Sơn La. Có 7 nghệ nhân cấp tỉnh, 5 nhà vườn sinh vật cảnh tiêu biểu cấp Trung ương, 46 nhà vườn đạt danh hiệu nhà vườn tiêu biểu cấp tỉnh với hằng nghìn cây các loại, có tổng giá trị cây cảnh lưu vườn trên 40 tỷ đồng.

Theo những nghệ nhân lâu năm trong nghệ thuật cây cảnh bonsai, vẻ đẹp của cây là sự hài hòa của thân, cành, tán, chậu. Cành, lá của cây được người tạo tác thu nhỏ, càng nhỏ càng đẹp, còn hoa chỉ là yếu tố phụ. Cây cảnh bonsai đẹp phải bảo đảm các yếu tố “cổ, kỳ, mỹ”. “Cổ” được hiểu là lâu năm, độ tuổi của cây; yếu tố “kỳ” là kỳ lạ, độc đáo, hay còn gọi là dị thảo; “mỹ” là vẻ đẹp, sự hoàn hảo.

Cây cảnh bonsai có 4 thế cơ bản là trực (thẳng đứng), hoành (ngang), khuynh (xiêu) và huyền (chúc xuống). Ngày nay, có nhiều chủng loại cây bonsai, như cây tùng, cây bách, hoa giấy, ổi găng, xương cá, cây đa, cây si…. Bất kỳ một loài cây thân gỗ nào, dưới  bàn tay của người chơi qua quá trình tạo tác sẽ có dáng vẻ mới, giá trị mới. Chính vì vậy, để có được những chậu cây cảnh bonsai mang đậm tính nghệ thuật, người tạo tác phải dành tâm huyết, công sức, niềm đam mê và có mắt thẩm mĩ nghệ thuật cao, óc tưởng tượng phong phú để đưa vào tác phẩm của mình…

Huyện Sông Mã có 7 chi hội sinh vật cảnh, với 96 hội viên, chủ yếu ở độ tuổi từ 50 - 80; một số hội viên có sản phẩm lưu vườn từ 500 - 700 triệu đồng; nhiều hội viên có thu nhập trên 100 triệu đồng/năm từ cây cảnh bonsai.

Là một trong những nghệ nhân chơi cây cảnh bonsai lâu năm, vườn cây cảnh của gia đình ông Vũ Xuân Tùng, tổ 2, thị trấn Sông Mã, huyện Sông Mã, có trên 100 cây cảnh nghệ thuật và cây bon sai có giá trị; mỗi cây có dáng, thế khác nhau, mang lại những cảm nhận khác nhau về nghệ thuật cho những người được chiêm ngưỡng.

Ông Tùng chia sẻ: Nhiều cây cảnh có tuổi đời từ vài chục đến hơn 100 năm tuổi, như tác phẩm cây duối “Ngũ long”; cây sanh “Quần thụ”; cây tùng “Trụ cột”.... các cây bonsai đã nhiều năm được chọn tham dự triển lãm, các hội thi sinh vật cảnh trong, ngoài tỉnh, dành được một số giải vàng, bạc, đồng và chứng nhận cây cảnh triển vọng.

Nói đến cây cảnh bonsai là nói đến cây tạo hình bằng kỹ thuật chăm sóc, uốn tỉa thành dáng, thế với số cành, tán cân đối có chủ thể phù hợp. Vì vậy, chơi cây cảnh khá công phu, đòi hỏi người chơi cây có lòng kiên trì, tỉ mỉ và giàu vốn sống, tình yêu thiên nhiên, đất nước con người, có óc thẩm mỹ cao, trí tưởng tượng phong phú… để tạo nên tác phẩm mang tính nghệ thuật độc đáo và biểu hiện triết lý về đạo đức nhân sinh sâu sắc để khuyên răn con cháu biết tôn trọng điều hay lẽ phải ở đời như “Tam tòng tứ đức”, “Mẫu tử” hay “Ngũ phúc vinh hoa”.

Anh Nguyễn Viết Hưng, tổ 2, phường Chiềng An, Thành phố, chia sẻ: Vườn cây cảnh của gia đình tôi chủ yếu là các loại bonsai nhỡ và mini. Tôi tập trung vào các dòng cây dễ chăm sóc, như hoa giấy, thông nhật, tùng, bách...  Việc chơi cây cảnh đã giúp tôi có thêm sự kiên nhẫn, giảm tính nóng nảy của mình. Tôi nhận thấy, chơi cây cảnh gần gũi với thiên nhiên để tâm hồn nhẹ nhàng hơn.

Cây cảnh bonsai đem đến cho con người đời sống tinh thần phong phú, khỏe mạnh hơn và có ý chí vươn tới chân - thiện - mỹ. Và hơn hết là, người chơi cây cảnh bonsai được thỏa mãn niềm đam mê với những tác phẩm nghệ thuật sáng tạo được nhiều người yêu thích.