Nghề làm rượu cần và Lễ hội rượu cần là một trong những nét văn hóa truyền thống, độc đáo được đồng bào dân tộc Kháng ở huyện Quỳnh Nhai lưu giữ, bảo tồn và phát huy đến ngày nay, mang đến cho du khách những trải nghiệm khó quên.

Người dân bản Đám Đăm (xã Chiềng Ơn) giới thiệu cách làm rượu cần của đồng bào dân tộc Kháng.

Cộng đồng dân tộc Kháng ở Quỳnh Nhai hiện có trên 3.000 người, chiếm khoảng 4% dân số toàn huyện, sinh sống chủ yếu ở các xã: Chiềng Ơn, Chiềng Khay, Mường Giàng, Cà Nàng, Nậm Giôn. Để tìm hiểu về nghề làm rượu cần của đồng bào dân tộc Kháng, chúng tôi cùng cán bộ Phòng Văn hóa - Thông tin huyện về bản Đám Đăm (xã Chiềng Ơn). Cách trung tâm huyện khoảng 7 km, bản có trên 100 hộ đồng bào dân tộc Kháng, sống dọc bên bờ sông Đà. Tại đây, chúng tôi gặp bà Lò Thị Phaứ, Chủ nhiệm Câu lạc bộ giữ gìn bản sắc văn hóa Kháng, với bí kíp nấu rượu cần thơm ngon, đậm vị có tiếng. Theo bà Phaứ, nghề làm rượu cần không biết có từ bao giờ, nhưng với mỗi gia đình đồng bào dân tộc Kháng, chum rượu cần không thể thiếu khi có khách đến thăm, hay mỗi dịp lễ, tết.

Giới thiệu quy trình làm rượu cần, bà Phaứ nói: Nguyên liệu để làm rượu cần là gạo nếp, trấu, men. Để hoàn thiện một chum rượu cần mất khoảng 10 đến 15 ngày. Bước đầu tiên, lấy trấu rửa sạch và trộn lẫn với gạo, vò kỹ, sao cho trấu và gạo thật sạch, để ráo nước, sau đó xôi trên bếp lửa khoảng 2 giờ đồng hồ. Khi gạo nếp xôi chín, để nguội, quả men giã nhỏ, trộn lẫn với nhau rồi đem ủ từ 2-3 ngày, khi có mùi thơm thì bỏ vào vò hay chum, đậy nắp lại khoảng 7-10 ngày là thành rượu cần.

Theo kinh nghiệm của bà Lò Thị Phaứ, chum rượu cần ngon và chuẩn vị, phải thơm và không bị chua, nồng. Yếu tố quyết định chất lượng chum rượu đầu tiên là men quả. Đây là loại men được bà con chế biến từ 10 loại cây thuốc tự nhiên, phối trộn với gạo nếp tan, nặn thành quả phơi khô, để trên gác bếp từ 3 đến 4 tháng mới sử dụng.

Làm rượu cần và uống rượu cần là nét văn hóa đặc trưng của dân tộc Kháng. Hằng năm, khoảng từ tháng 1 đến tháng 3 âm lịch, người dân tổ chức Lễ hội rượu cần, cầu mong một năm mới mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, mọi người mạnh khỏe, đoàn kết, mọi gia đình đều có cái ăn, cái mặc, bản làng no ấm, trù phú. Lễ hội rượu cần chỉ có duy nhất phần hội chứ không có phần lễ cúng. Trong Lễ hội, mọi người mặc sắc phục dân tộc, múa điệu Tăng bu xung quanh những vò rượu cần. Theo phong tục, mỗi người khách được mời rượu sẽ phải uống tối thiểu 2 “sừng” (tức 2 lần đổ nước từ chiếc sừng trâu).

Ông Lường Văn Thảo, cán bộ Phòng Văn hóa Thông tin huyện Quỳnh Nhai, cho biết: Trong kho tàng văn hóa truyền thống của cộng đồng dân tộc Kháng, Lễ hội rượu cần là phong tục tín ngưỡng khẳng định bản sắc văn hóa và dấu ấn riêng. Trong thời gian tới, huyện sẽ tiến hành khảo sát, đề xuất điều chỉnh quy hoạch du lịch phù hợp với điều kiện của huyện theo hướng: Hình thành các tour du lịch sinh thái, du lịch mạo hiểm; xây dựng, tổ chức các tour du lịch cộng đồng, mở rộng khu quy hoạch tâm linh theo tuyến lòng hồ và các điểm tín ngưỡng khác trên địa bàn các xã. Với nét văn hóa độc đáo còn giữ gìn, bảo tồn khá tốt, bản Đám Đăm, xã Chiềng Ơn có nhiều thuận lợi để phát triển du lịch cộng đồng. Đặc biệt, tháng 7/2018, xã Chiềng Ơn đã thành lập Câu lạc bộ giữ gìn bản sắc văn hóa Kháng với 20 thành viên, nhằm tuyên truyền, vận động đồng bào dân tộc Kháng giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, trong đó có việc làm rượu cần và tổ chức Lễ hội rượu cần.

Du khách đến Quỳnh Nhai, ngoài trải nghiệm lòng hồ sông Đà với vẻ đẹp được mệnh danh là “Vịnh Hạ Long” của vùng Tây Bắc, còn được trải nghiệm những nét văn hóa riêng, độc đáo của đồng bào các dân tộc. Trong đó, việc được tự tay làm rượu cần và hòa mình vào Lễ hội rượu cần của đồng bào dân tộc Kháng, chắc chắn sẽ là những trải nghiệm thú vị.