Quỳnh Nhai là địa phương giàu bản sắc văn hóa dân tộc Thái, Kháng, với nhiều lễ hội truyền thống, phong tục tập quán đa dạng. Tuy nhiên, qua thời gian, những nét văn hóa đặc trưng của mỗi dân tộc đang dần bị mai một. Trước thực tế trên, bà Bạc Thị Hoàn, bản Hua Chai, xã Mường Giàng (Quỳnh Nhai), Chi hội trưởng Chi hội văn học nghệ thuật huyện đã và đang có nhiều hoạt động góp phần bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của bà con dân tộc nơi đây.

Bà Bạc Thị Hoàn, Chi hội trưởng Chi hội văn học nghệ thuật Quỳnh Nhai sáng tác bài hát tiếng Thái.

Mở cho chúng tôi nghe những bài hát tiếng Thái được chính bà thể hiện, bà Hoàn tâm sự: Ngay từ khi còn nhỏ, tôi thường được nghe bố mẹ hát Then kết hợp chơi đàn tính tẩu, nên sớm yêu thích văn hóa, văn nghệ. Đến năm 13 tuổi, tôi đã hát thành thạo nhiều bài hát của dân tộc Thái và bắt đầu tự học sáng tác các bài hát dân tộc mình. Để trau dồi kỹ năng hát và sáng tác, tôi thường tham gia các nghi lễ, phong tục của bản trong các dịp lễ, tết hoặc các nghi lễ tổ chức tại các gia đình... vừa quan sát, tìm hiểu, vừa học hỏi từ các già làng để nâng cao kiến thức. Nhờ vậy, dù là người Thái đen, nhưng tôi hát thành thạo lối hát của người Thái trắng. Tôi đã thể hiện 13 trong 100 bài hát dân ca Thái tỉnh Sơn La do Trung tâm Phát hành phim và chiếu bóng của tỉnh dựng thành đĩa năm 2009-2010.

Với giọng hát trầm ấm và truyền cảm, bà Hoàn đã hát những điệu Xao siên, Loong té. Hát Xao siên là hát mừng tuổi, mừng nhà mới, hát mừng bản mường, đất nước phát triển. Còn hát Loong té là hát về tình yêu lao động, tăng gia sản xuất, yêu quê hương, đất nước, dạy bảo con cháu điều hay lẽ phải, biết làm ăn, đoàn kết... Bà Hoàn thường được Đài Phát thanh - Truyền hình tỉnh, VOV Tây Bắc mời tham gia biểu diễn hát Thái trong một số chương trình nghệ thuật. Bà Hoàn còn tự sáng tác các lời ca phỏng theo các làn điệu dân gian, làn điệu cổ, làn điệu mới, với chủ đề ca ngợi Đảng, Bác Hồ, mừng xuân mới, tiễn bộ đội lên đường nhập ngũ, hát giao duyên, dựng vợ gả chồng... Biểu diễn trong các dịp lễ, tết, ngày kỷ niệm truyền thống của xã, của huyện; nhiều tác phẩm được đăng trên Tạp chí Suối Reo của tỉnh. Ngoài ra, bà còn sáng tác 20 bài thơ song ngữ Thái - Việt, có chủ đề về tình yêu quê hương, đất nước.

Được biết, trước đây bà Hoàn là Trưởng phòng Văn hóa Thông tin huyện Quỳnh Nhai. Khi còn công tác, trong thời gian thực hiện di dân tái định cư, nhường đất xây dựng công trình thủy điện Sơn La, người dân mong muốn giữ gìn các phong tục, nghi lễ đặc trưng của dân tộc như khi còn ở nơi ở cũ. Hiểu được điều đó, bà Hoàn đã cùng các đồng nghiệp tham mưu với UBND huyện xây dựng kế hoạch khôi phục các lễ hội truyền thống, như: Lễ hội gội đầu, Lễ hội đua thuyền, khôi phục Đền thờ Linh Sơn Thủy Từ, Đền Nàng Han. Nhờ vậy, hằng năm, huyện Quỳnh Nhai duy trì tổ chức các lễ hội vào dịp đầu xuân mới, với quy mô lớn, thu hút đông đảo người dân trong và ngoài tỉnh tham dự.

16 năm là Chi hội trưởng Chi hội Văn học nghệ thuật Quỳnh Nhai, bà Hoàn luôn gương mẫu, trách nhiệm đi đầu trong các hoạt động của Chi hội, hoàn thành các nhiệm vụ được giao. Hằng năm, bám sát kế hoạch sáng tác theo các chủ đề do Hội Liên hiệp VHNT tỉnh phát động để giao tới các hội viên; vận động hội viên tìm tòi, sáng tạo các tác phẩm nghệ thuật... Hiện, Chi hội có 9 hội viên, hoạt động ở 2 lĩnh vực nhạc cụ và dân gian, dân ca. Đã có 4 hội viên được công nhận là nghệ nhân ưu tú, đó là các ông Điêu Văn Minh, Điêu Chính Lả, Hoàng Văn Chiêm và bà Điêu Thị Hỷ. Một số hội viên tích cực góp phần duy trì một số lễ nghi, phong tục, nét văn hóa truyền thống của dân tộc như Kin Pang Then của dân tộc Thái, các điệu múa cổ truyền của dân tộc Kháng... và tham gia giảng dạy tại các lớp tập huấn về nhạc cụ dân tộc do huyện tổ chức.

Với những đóng góp trên, bà Hoàn đã được các cấp, các ngành tặng nhiều Bằng khen, Giấy khen; năm 2019, được Hội Liên hiệp Văn học nghệ thuật Việt Nam tặng Kỷ niệm chương Vì sự nghiệp văn học nghệ thuật Việt Nam. Với bà, niềm vui lớn hơn là đã góp phần bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc huyện Quỳnh Nhai, nâng cao đời sống tinh thần của nhân dân, quảng bá nét văn hóa truyền thống tới du khách trong và ngoài tỉnh.