Mối quan hệ đặc biệt Việt Nam - Lào được hình thành từ trong lịch sử sinh tồn của hai quốc gia - dân tộc. Qua 2 cuộc kháng chiến trường kỳ chống chủ nghĩa thực dân, đế quốc, giành độc lập dân tộc mỗi nước và thực hiện công cuộc đổi mới, tình đoàn kết hữu nghị đặc biệt Việt Nam - Lào luôn trường tồn và phát triển vì sự phồn vinh của hai dân tộc.

Đoàn công tác Ủy ban Đối ngoại Quốc hội và Đại sứ quán nước CHDCND Lào cùng lãnh đạo tỉnh Sơn La

thăm Khu di tích lịch sử cách mạng Việt Nam - Lào (Di tích Quốc gia đặc biệt) tại bản Lao Khô, xã Phiêng Khoài, huyện Yên Châu.

 Ảnh: Huy Thành

Truyền thống tốt đẹp, sự gắn bó thủy chung, trong sáng giữa nhân dân hai nước Việt Nam - Lào do Chủ tịch Hồ Chí Minh, Chủ tịch Kaysone Phomvihane và Chủ tịch Souphanouvong đặt nền móng, dày công vun đắp đặt dưới sự lãnh đạo của hai Đảng Cộng sản Việt Nam và Đảng Nhân dân Cách mạng Lào. Mối tình “Sâu hơn nước Hồng Hà, Cửu Long” như Bác Hồ đã nói và “Quý hơn ngọc quý nhất” như Chủ tịch Kaysone Phomvihane đã viết, đã trở thành tài sản vô giá của hai dân tộc và là quy luật phát triển chung của hai nước trên con đường phát triển đất nước phồn vinh, nhân dân ấm no, hạnh phúc.

Ngày 5/9/1962, Việt Nam và Lào chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao, mở ra một giai đoạn mới trong lịch sử quan hệ hai nước. Liên minh chiến đấu của quân và dân hai nước Việt Nam - Lào ngày càng được tăng cường và dãy Trường Sơn hùng vỹ với hai nửa Trường Sơn Đông - Trường Sơn Tây đã trở thành hình ảnh sinh động của mối quan hệ keo sơn “hạt muối cắn đôi, cọng rau bẻ nửa” trong những năm tháng kháng chiến gian khổ nhưng đầy vinh quang, góp phần to lớn giúp nhân dân và các lực lượng vũ trang hai nước đi từ thắng lợi này đến thắng lợi khác, mà đỉnh cao là Đại thắng mùa Xuân năm 1975 tại Việt Nam và Chiến thắng ngày 2/12/1975 tại Lào.

Lễ khởi công xây dựng công trình Trường PTDT nội trú tỉnh Hủa Phăn (nước CHDCND Lào). 

Sự kiện đánh dấu bước ngoặt trong lịch sử quan hệ Việt Nam - Lào là việc hai nước chính thức ký kết các Hiệp ước hữu nghị và hợp tác giữa Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam và Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào, Hiệp ước hoạch định biên giới quốc gia giữa nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam và nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào và ra Tuyên bố chung tăng cường sự tin cậy và hợp tác lâu dài giữa hai nước, nêu rõ: “Hai bên cam kết ra sức bảo vệ và phát triển mối quan hệ đặc biệt Việt Nam - Lào, Lào - Việt Nam, không ngừng tăng cường tình đoàn kết và tin cậy lẫn nhau, sự hợp tác lâu dài và giúp đỡ lẫn nhau về mọi mặt trên tinh thần của chủ nghĩa quốc tế vô sản và theo nguyên tắc hoàn toàn bình đẳng, tôn trọng độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của nhau, tôn trọng lợi ích chính đáng của nhau, không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau”. Việc ký kết các hiệp ước còn có ý nghĩa quốc tế quan trọng, nêu cao tinh thần quốc tế trong sáng giữa hai nước đang cùng hướng tới mục tiêu chủ nghĩa xã hội và phát huy ảnh hưởng tích cực trong khu vực.

Trong 45 năm qua từ ngày ký Hiệp ước hữu nghị và hợp tác Việt Nam-Lào (18/7/1977-18/7/2022), mối quan hệ đoàn kết đặc biệt Việt Nam - Lào ngày càng được củng cố và phát triển sâu rộng trên tất cả các lĩnh vực, trở thành một hình mẫu có một không hai trên thế giới. Quan hệ chính trị luôn giữ vai trò nòng cốt, định hướng tổng thể quan hệ hợp tác; các cơ chế hợp tác hiện có giữa hai Đảng, hai Nhà nước tiếp tục phát huy tốt hiệu quả thông qua việc lãnh đạo cấp cao hai nước thường xuyên tổ chức các chuyến thăm, trao đổi, tiếp xúc dưới mọi hình thức. Trong lĩnh vực đối ngoại đã tạo sự tin cậy lẫn nhau, góp phần nâng cao vị thế và uy tín của hai nước ở khu vực và trên trường quốc tế. Hợp tác kinh tế, thương mại và đầu tư tiếp tục được thúc đẩy, mở rộng. Việt Nam đứng thứ 3 trong số các quốc gia và vùng lãnh thổ đầu tư vào Lào, kim ngạch thương mại song phương trung bình đạt 1 tỷ USD/năm, tăng trưởng hơn 10%/năm. Về văn hóa, y tế, khoa học - kỹ thuật, giáo dục và  đào tạo, hai nước có những hợp tác rất cụ thể và đạt hiệu quả cao.

Lưu sinh viên Lào trong giờ thực nghiệm tại Trường cao đẳng Y tế Sơn La.

Chung mối quan hệ đặc biệt Việt Nam - Lào, quan hệ của tỉnh Sơn La với các tỉnh Bắc Lào ngày càng được vun đắp, ngày càng thắm thiết bền chặt. Sơn La có chung 274 km đường biên giới giáp với tỉnh Hủa Phăn và tỉnh Luông Pha Bang của nước CHDCND Lào. Sơn La và các tỉnh Bắc Lào có nhiều điểm tương đồng về điều kiện tự nhiên, xã hội, văn hóa, mối quan hệ gắn bó lâu đời giữa nhân dân hai bên biên giới.

Ngược dòng lịch sử, cách đây 74 năm, vào ngày 20/5/1948, Ban xung phong Lào Bắc được Bộ Tổng chỉ huy quân đội quốc gia và Dân quân Việt Nam ra chỉ thị thành lập. Ban Xung phong Lào Bắc do đồng chí Cayxỏn - Phômvihản (người sau này là Tổng Bí thư Đảng Nhân dân cách mạng Lào, Thủ tướng, Chủ tịch nước CHDCND Lào) làm Trưởng ban, được giao nhiệm vụ gây dựng cơ sở cách mạng vùng sau lưng địch, phát động phong trào du kích để thành lập căn cứ địa kháng chiến chống thực dân Pháp. Bản Phiêng Sa, xã Chiềng On, huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La (nay là bản Lao Khô 1, xã Phiêng Khoài, huyện Yên Châu) được chọn và trở thành căn cứ đầu tiên của lực lượng cách mạng Lào. Những hoạt động tích cực của Ban xung phong Lào Bắc dưới sự chỉ huy của đồng chí Cayxỏn - Phômvihản và sự giúp đỡ chí tình của Tỉnh bộ Việt Minh Sơn La, đặc biệt là nhân dân vùng Phiêng Sa - Lao Khô và gia đình ông Tráng Lao Khô, đã xây dựng căn cứ địa của cách mạng Lào và thành lập Quân bản Itsala, tiền thân của quân đội nhân dân Lào ngày nay, tạo tiền đề cơ bản, nền móng vững chắc cho sự phát triển phong trào kháng chiến chống thực dân Pháp của nhân dân Lào thắng lợi.

Khu di tích cách mạng Việt Nam - Lào tại bản Lao Khô 1, xã Phiêng Khoài, huyện Yên Châu được khởi công vào năm 2012, khánh thành đưa vào hoạt động ngày 6/7/2017, đúng dịp chào mừng Năm đoàn kết hữu nghị Việt Nam - Lào 2017, kỷ niệm 55 năm Ngày thiết lập quan hệ ngoại giao và 40 năm Ngày ký Hiệp ước Hữu nghị và Hợp tác Việt Nam - Lào. Đầu năm 2022, Khu di tích được xếp hạng Di tích lịch sử Quốc gia đặc biệt. Khu di tích là nơi tuyên truyền nhân dân hai nước, đặc biệt là tầng lớp thanh thiếu niên về lịch sử chiến đấu anh dũng, bất khuất, những chiến công vẻ vang và sự hy sinh lớn lao của các thế hệ cha ông để giành lại độc lập, tự do cho hai nước, hai dân tộc.

Từ năm 1969, Sơn La ký hợp tác toàn diện với tỉnh Hủa Phăn. Năm 1985, ký hợp tác toàn diện với  tỉnh Bò Kẹo, và đến nay, đã ký hợp tác toàn diện với 9 tỉnh Bắc Lào, gồm: Hủa Phăn, Bò Kẹo, Luông Pha Băng, U Đôm Xay, Luông Nậm Thà, Phông Sa Lỳ, Xiêng Khoảng, Xay Nhạ Bu Ly, Xay Sổm Bun; có 9 huyện và thành phố Sơn La kết nghĩa và hợp tác với 9 huyện của các tỉnh bạn Lào. Hoạt động ngoại giao với các tỉnh Bắc Lào tiếp tục được duy trì và tăng cường. Mỗi năm, tỉnh Sơn La đón hàng trăm đoàn đến từ nước CHDCND Lào. Tỉnh Sơn La cũng tổ chức nhiều đoàn đại biểu sang thăm nước CHDCND Lào. Định kỳ hai bên tổ chức Hội đàm cấp cao giữa các tỉnh, ký kết công tác phối hợp trên các lĩnh vực.

Mô hình trồng lúa nước ở bản Đán, huyện Mường Ét, tỉnh Hủa Phăn do huyện Sông Mã, tỉnh Sơn La giúp đỡ.

Sơn La đã huy động nhiều nguồn lực để hỗ trợ các tỉnh nước bạn Lào. Nhiều công trình thủy lợi, trường học, nhà văn hóa, trụ sở được xây dựng khang trang là món quà thiết thực với các tỉnh nước Bạn Lào. Khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi cho các ngành, các doanh nghiệp hai bên tìm hiểu thị trường, đầu tư sản xuất, kinh doanh và trao đổi hàng hóa; thúc đẩy trao đổi kinh nghiệm về các lĩnh vực kinh tế, văn hóa, khoa học kỹ thuật. Đẩy mạnh hợp tác trên các lĩnh vực, Sơn La chia sẻ những kinh nghiệm thành công về phát triển nông nghiệp; đào tạo nguồn nhân lực cho các tỉnh Bạn. Lĩnh vực đảm bảo quốc phòng - an ninh tiếp tục duy trì trao đổi thông tin, phối hợp kịp thời những vấn đề phát sinh liên quan đến an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội, đặc biệt là đấu tranh phòng, chống ma túy xuyên quốc gia; phối hợp, hỗ trợ tích cực, hiệu quả trong công tác phòng, chống dịch bệnh Covid-19.

Mối quan hệ hữu nghị vĩ đại, tình đoàn kết đặc biệt và hợp tác toàn diện giữa hai Đảng, hai Nhà nước và nhân dân hai nước Lào - Việt Nam không ngừng phát triển vượt bậc. Đảng bộ, chính quyền và nhân dân các dân tộc Sơn La quyết tâm cùng với các tỉnh Bắc Lào vun đắp mối quan hệ đặc biệt, hợp tác toàn diện lên tầm cao mới, góp phần xây dựng mối quan hệ đặc biệt hiếm có Việt Nam - Lào sẽ “mãi mãi xanh tươi, đời đời bền vững”.