Âm thầm suốt 9 năm trời vào Nam, ra Bắc, không biết bao nhiêu chuyến để “tầm sư học đạo” kinh nghiệm trồng sâm Ngọc Linh; nhiều người can ngăn ý tưởng trồng sâm Ngọc Linh ở Sơn La... Bẵng đi nhiều năm, hôm rồi nghe ông Nguyễn Chí Long, Giám đốc Công ty TNHH MTV đầu tư xây dựng Thành Long, thị trấn Hát Lót (Mai Sơn) bảo, đã thành công bước đầu khi “bắt” sâm Ngọc Linh “sống” ở Sơn La.

Ông Nguyễn Chí Long (bên trái) cùng công nhân gieo hạt giống cây sâm Ngọc Linh.

Ý tưởng “gàn dở”...

Còn nhớ khoảng 9 năm trước, trong một lần gặp ông ở vùng biên giới Sông Mã, ông nói sẽ đưa cây sâm Ngọc Linh về với Sơn La, vì theo ông, nếu sâm Ngọc Linh sống được ở đất Sơn La, ngoài việc khơi dậy tiềm năng đất đai, khí hậu để trồng cây dược liệu, thì người dân địa phương sẽ thêm cơ hội để làm giàu trên chính mảnh đất của mình. Khi đó, chúng tôi không tin lắm vào việc sẽ trồng thành công cây sâm Ngọc Linh ở vùng đất này, bởi nói đến loại cây này, ngoài đòi hỏi kỹ thuật thì vấn đề vốn đầu tư cũng là câu chuyện đáng bàn.

Sau lần đó, chúng tôi lại vô tình gặp ông Long ở xã Chiềng Chung (Mai Sơn). Câu chuyện sau nhiều năm gặp lại vẫn là chủ đề về cây sâm Ngọc Linh. Tuy nhiên lần này, chúng tôi thực sự bị cuốn vào câu chuyện khi được biết: Mấy năm qua, ông Long vẫn theo đuổi ý tưởng trồng sâm Ngọc Linh tại các xã, bản vùng cao của Sơn La và đã thành công bước đầu khi cây sâm giống được mang về trồng phát triển rất tốt.

Khẳng định về việc cây sâm Ngọc Linh có thể phát triển được ở vùng Tây Bắc nói chung, Sơn La nói riêng, ông Nguyễn Chí Long bảo: Hơn 1 tỷ đồng tiền mua giống được trồng dưới những tán rừng tại các xã, bản vùng cao của huyện Sông Mã và huyện Mai Sơn - nơi có độ cao trên 1.600 m so với mặt nước biển. Lúc mua về, cây giống chỉ hơn gang tay, sau 6 tháng, cây phát triển gấp 3 lần, thân mập, lá bóng nhẫy... Tuy nhiên, do trồng thử nghiệm, nên không có ai trông nom, bảo vệ, hơn tỷ đồng tiền giống này đã “đổ sông, đổ biển” do bị nhổ trộm hết sau khi trồng được hơn 1 năm. Mặc dù mất tiền, nhưng khi biết cây sâm Ngọc Linh có thể sống được ở vùng Tây Bắc nói chung, Sơn La nói riêng, ông Long lại âm thầm lang thang, lặn lội khắp các cánh rừng  già ở Sơn La, hễ nghe bảo ở vùng nào có khí hậu lạnh với sương mù quanh năm hay có độ cao đủ cho cây sâm sống được là ông lại quyết tìm đến cho bằng được để tìm hiểu, tìm thêm đất sống cho cây sâm.

Thấy ông Long bị cây sâm Ngọc Linh “hút hồn” như vậy, nhiều người góp ý căn ngăn, bảo ông hãy thôi ý tưởng “gàn dở”, bởi việc đầu tư vào cây sâm Ngọc Linh trên vùng đất này thực sự là một sự đánh đổi đầy mạo hiểm, đổ vào cả đống vốn liếng, công sức, mà trước giờ, chưa có ai trồng cây này để rút kinh nghiệm, chẳng khác gì mò mẫm một mình để vén màn sương dày đặc trong những cánh rừng nguyên sinh chưa ai từng đặt chân đến... Dù vậy, ông Long vẫn quyết tâm với ý tưởng “bắt” cây sâm Ngọc Linh sống được ở Sơn La...

Cây sâm Ngọc Linh được gieo trồng thành công từ hạt tại bản Sam Ta, xã Chiềng Chung (Mai Sơn).

Chủ trương được chấp thuận

Với mục tiêu trồng dược liệu không để ảnh hưởng đến diện tích rừng tự nhiên, ông Long đã chọn những khu vực đất trống, đồi trọc, những khu chỉ là rừng chuối, lau lách để làm khu trồng thử nghiệm và đánh giá hiệu quả. Sau nhiều năm đúc rút được kinh nghiệm, kết hợp việc mời thêm chuyên gia về sâm Ngọc Linh tư vấn, ông Long đã đưa sâm Ngọc Linh về sống được ở Sơn La bằng cách gieo mầm từ hạt, mua cây giống đủ các loại năm tuổi về trồng, thậm chí còn “ném” xuống đất cả những củ sâm từ 7 đến 10 năm tuổi để trồng thử.

Cuối tháng 11/2019, sau khi được UBND tỉnh Sơn La chấp thuận chủ trương theo Quyết định số 2467/QĐ-UBND ngày 2/10/2019 về đầu tư dự án trồng cây dược liệu dưới tán rừng tại bản Sam Ta, bản Ít Hò, xã Chiềng Chung (Mai Sơn), ông Long đã trực tiếp cùng với công nhân mang những hạt sâm Ngọc Linh bé như hạt đậu, với giá 110.000 đồng/hạt lên khu nhà lưới gieo trồng thử nghiệm.

Hôm được chứng kiến ông Long vừa gieo hạt vừa giới thiệu về cây sâm Ngọc Linh, cùng kế hoạch sẽ tạo công ăn việc làm, tạo nguồn thu nhập cho người dân địa phương, chúng tôi vẫn có cảm giác mơ hồ. Nhìn những hạt sâm Ngọc Linh màu trắng như ngà, bé như hạt đậu được gieo xuống đất mà thấy khó có thể đâm trồi được. Bởi qua tìm hiểu đây là loài thực vật rất khó tính, để có thể trồng được, nhất là gieo ươm bằng hạt ở một vùng đất có gió Lào khắc nghiệt như Sơn La.

Còn nhớ hôm gieo hạt, ông Long nói chắc như đinh đóng cột: “Hôm nay là 30/11/2019, đến tầm tháng 4 sang năm (năm 2020), với số hạt và số giống trị giá gần 3 tỷ đồng này sẽ được đổi lại là màu xanh tươi tốt”. Quả thực khi nghe ông Long nói như vậy, tôi vẫn chỉ biết gật đầu vì chưa đủ niềm tin...!

Cây sâm Ngọc Linh được gieo trồng thành công từ hạt tại bản Sam Ta, xã Chiềng Chung (Mai Sơn).

Mầm xanh của những nỗ lực

Giữa tháng 2, tôi khá bất ngờ khi nhận được thông tin qua điện thoại từ một người bạn về khu trồng thử nghiệm bằng hạt sâm Ngọc Linh của ông Long trên đỉnh Sam Ta đã đâm trồi và phát triển rất tốt thay vì phải chờ đến tháng 4 như trước đó dự tính.

Ngay sau đó, qua điện thoại trao đổi với ông Long về câu chuyện sâm Ngọc Linh trên đỉnh Sam Ta, ông Long cười bảo: “Tôi cũng không nghĩ tỉ lệ cây nẩy mầm cao như vậy. Quãng thời gian chờ hạt nẩy mầm cũng mất ăn, mất ngủ nhiều lắm. Cây phát triển rất tốt, ngoài dự tính ban đầu. Vậy là ông trời đã không phụ lòng mình...”.

Cùng ông Long lên đỉnh Sam Ta, chúng tôi nhận thấy, những cây sâm Ngọc Linh cao khoảng gang tay, thân mập, lá xanh mướt. Chỉ tay vào những cây sâm Ngọc Linh, ông Long bảo: “Đây là thành công bước đầu và cũng là cơ sở để tiếp tục đánh giá về hiệu quả của cây sâm Ngọc Linh trồng ở vùng đất Sơn La. Nếu tỉnh Sơn La không có chủ trương khuyến khích, tạo điều kiện cho việc phát triển cây dược liệu, trong đó có cây sâm Ngọc Linh thì sao có được thành quả như ngày hôm nay. Bởi có ý tưởng, điều kiện thiên nhiên thuận lợi, nhưng nếu không có sự đồng hành của cấp ủy, chính quyền tỉnh Sơn La thì khó có thể phát triển được các vùng trồng dược liệu quy mô lớn”.

Trao đổi với chúng tôi về chủ trương phát triển cây dược liệu của tỉnh, ông Hoàng Quốc Khánh, Phó Bí thư tỉnh ủy, Chủ tịch UBND tỉnh, cho biết: Đây là một trong những chủ trương được tỉnh Sơn La đặc biệt quan tâm. Phát triển cây dược liệu trên địa bàn tỉnh là một tiềm năng cần được đánh thức. Tỉnh khuyến khích các doanh nghiệp đủ nguồn lực và công nghệ để khơi dậy được tiềm năng này. Phát triển thành công vùng trồng cây dược liệu sẽ tạo được công ăn việc làm trước mắt cũng như lâu dài cho các lao động tại địa phương, góp phần bảo tồn và phát triển được nguồn dược liệu quý, sớm hình thành vùng sản xuất nguồn dược liệu hàng hóa tập trung với quy mô lớn. Việc phát triển vùng trồng cây dược liệu trong giai đoạn tới sẽ mở ra cơ hội lớn cho các địa phương tham gia thị trường trong nước, quốc tế về dược liệu và các sản phẩm có nguồn gốc từ tự nhiên. Do vậy, nhiệm vụ của các cấp chính quyền, người dân trên địa bàn tỉnh, nhất là các vùng có tiềm năng, lợi thế phát triển cây dược liệu quý cần phải gìn giữ, phát huy thế mạnh về cây dược liệu. Tiềm năng dược liệu của tỉnh không chỉ được đánh thức bằng khoa học và công nghệ, mà cần phải được đánh thức bằng sự gắn kết, trách nhiệm, tận tâm của cấp ủy, chính quyền các cơ sở cũng như nguồn lực của các tổ chức, cá nhân tham gia đầu tư.

Nói về kế hoạch trong thời gian tới, ông Nguyễn Chí Long, chia sẻ thêm: Để trồng và giữ được cây dược liệu, nhất là cây sâm Ngọc Linh, cần phải giữ được rừng. Bởi sâm là loại cây đặc hữu, đời sống của nó không thể tách rời khỏi được rừng. Do vậy, thực tế cho thấy phải kết hợp giữa việc giữ rừng, bảo vệ môi trường sinh thái tự nhiên của rừng với việc trồng sâm dưới tán rừng. Để làm tốt việc giữ rừng và trồng sâm, cần phải tuyên truyền, vận động nhân dân từ bỏ việc phá rừng làm nương rẫy, chuyển đổi cơ cấu cây trồng và sinh kế được từ rừng mà không ảnh hưởng tới rừng.

Còn nhớ cảm giác khi lần thứ 2 lên thăm khu trồng sâm Ngọc Linh của ông Long, thật khó tả, nghe mấy anh công nhân bảo: Với giá một cây sâm giống như hiện nay thì mấy luống này cũng trị giá nhiều tỷ đồng. Công sức, tiền của bỏ ra là vậy, nhưng trong câu chuyện về cây dược liệu nói chung, cây sâm Ngọc Linh nói riêng giữa chúng tôi, ông Long vẫn nói chắc như đinh đóng cột: Đây chỉ là thành công bước đầu. Sau này khi Công ty tự tạo được lượng lớn cây giống, tôi sẵn sàng cung cấp giống miễn phí cho người dân trong bản Sam Ta trồng, góp sức cùng tỉnh Sơn La tạo được vùng nguyên liệu lớn, khai thác được tiềm năng sẵn có chưa được đánh thức. Ước mơ của tôi không chỉ dừng lại ở khu trồng sâm này, mà còn mong muốn cây sâm Ngọc Linh sẽ sống bền vững trên vùng đất Sơn La, giúp đồng bào làm giàu chính đáng và ai cũng thể bỏ tiền mua được sản phẩm dược liệu quý với giá thành bình dân...