Trong quần thể Di tích quốc gia đặc biệt Chiến trường Điện Biên Phủ, thành phố Điện Biên Phủ, tỉnh Điện Biên có một địa điểm chưa được nhiều người biết đến, đó là Di tích Him Lam - nơi diễn ra trận mở màn Chiến dịch Điện Biên Phủ.

Cùng với Độc Lập (phía Bắc), Bản Kéo (Tây-Bắc), Him Lam là một trong 3 trung tâm đề kháng được coi là cửa ngõ Tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ. Trong tất cả các vị trí thuộc tập đoàn cứ điểm, Him Lam được quân Pháp xây dựng đầu tiên trên điểm cao gần 500m, gồm 3 cứ điểm trên 3 quả đồi nằm ngay cửa ngõ đông-bắc cánh đồng Mường Thanh, án ngữ con đường Tuần Giáo - Điện Biên, cách phân khu trung tâm 2,5km. Với vị trí “đầu sóng ngọn gió”, Him Lam được xây dựng thành vị trí kiên cố nhất của tập đoàn cứ điểm.

Di tích cụm cứ điểm Him Lam nhìn từ trên cao.

Cựu chiến binh Trần Văn Luật, 98 tuổi, Tổ dân phố 5, phường Him Lam, thành phố Điện Biên Phủ, nguyên chiến sĩ Trung đoàn 174, Đại đoàn 316, trực tiếp chiến đấu tại chiến trường Điện Biên Phủ, nhớ lại: Với vị trí quan trọng, thực dân Pháp muốn biến nơi đây thành “cánh cửa thép” bất khả xâm phạm, ngăn chặn mọi con đường quân ta có thể tiến vào cứ điểm trung tâm của Tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ.

Do đó, cụm cứ điểm Him Lam được xây dựng thành 3 cứ điểm với những hệ thống công sự, hầm hào kiên cố, vững chắc, bao quanh là hệ thống dây thép gai, vật chướng ngại nhiều bãi mìn dày đặc. Một tiểu đoàn thuộc Lữ đoàn lê dương 13 của thực dân Pháp được bố trí tại Him Lam với hỏa lực rất mạnh, trang bị cả súng có kính ngắm điện tử phát hiện mục tiêu ban đêm. Ngoài ra, cụm cứ điểm này còn được lực lượng dự bị với xe tăng, pháo binh, không quân chi viện, sẵn sàng tiến hành phản kích trong trường hợp Him Lam bị tấn công. Do đó cả Tướng Nava và Decastries đều tin rằng trung tâm đề kháng Him Lam đủ sức đứng vững.

Du khách tham quan cứ điểm II trên Đồi Him Lam.

Hồi tưởng giây phút lịch sử khi được cùng đồng đội tham gia tấn công tiêu diệt trung tâm đề kháng Him Lam, cựu chiến binh Nguyễn Văn Thạo, 94 tuổi, tổ dân phố 2, thị trấn Mường Ảng, huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên, nguyên chiến sĩ Trung đoàn 141, Đại đoàn 312 không giấu được xúc động, xen lẫn niềm tự hào: “Ban đầu cứ điểm Him Lam được ấn định sẽ tấn công vào ngày 12-3-1954, nhưng sau khi kiểm tra lại toàn bộ hệ thống giao thông hào và các con đường tiến quân thấy chưa ổn, với chủ trương “đánh chắc, tiến chắc”, Bộ chỉ huy Mặt trận quyết định dời ngày tấn công sang 13-3-1954”.

Khi Him Lam chưa bị tiêu diệt, thực dân Pháp vô cùng kiêu căng, liên tục rải truyền đơn, phát loa thách thức quân ta đánh vào Him Lam. Chúng còn rêu rao Him Lam là “cánh cửa thép” bất khả xâm phạm; rồi Tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ là cối xay thịt, nếu đánh vào sẽ không có đường trở về với gia đình, quê hương.

Chiến sĩ ta vượt qua cầu Mường Thanh đánh vào trung tâm Tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ. Ảnh tư liệu

Trước tình hình đó, để bảo đảm nguyên tắc “trận đầu phải thắng”, quân ta bố trí lực lượng mạnh, có cả dự phòng; kế hoạch phòng pháo, phòng không, phòng địch phản kích, dự kiến các tình huống cơ bản và cách xử lý trong quá trình diễn biến chiến đấu. Đại đoàn 312 được giao nhiệm vụ tấn công tiêu diệt trung tâm đề kháng Him Lam với sự hỗ trợ hỏa lực trọng pháo của Đại đoàn 351.

Theo Cuốn Điện Biên Phủ - Mốc vàng thời đại, Nhà xuất bản Quân đội nhân dân 2004, ngày 11-3-1954, trong lúc toàn thể cán bộ, chiến sĩ trên mặt trận Ðiện Biên Phủ đang nỗ lực tiến hành công tác chuẩn bị ở bước cuối cùng để nổ súng mở màn chiến dịch, thì có thư của Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi đến. Người viết:

“Các chú sắp ra trận. Nhiệm vụ các chú lần này rất to lớn, khó khăn, nhưng rất vinh quang. Các chú vừa được chỉnh quân chính trị và chỉnh huấn quân sự, và đã thu được nhiều thắng lợi về tư tưởng và chiến thuật, kỹ thuật. Nhiều đơn vị cũng đã đánh thắng trên các mặt trận. Bác tin chắc rằng các chú sẽ phát huy thắng lợi vừa qua, quyết tâm vượt mọi khó khăn gian khổ để làm tròn nhiệm vụ vẻ vang sắp tới.

Bác chờ các chú báo cáo thành tích để thưởng những đơn vị và cá nhân xuất sắc nhất.

Chúc các chú thắng to.

Bác hôn các chú”.

Thư của Chủ tịch Hồ Chí Minh nhanh được chóng phổ biến tới mọi cán bộ, chiến sĩ và anh chị em thanh niên xung phong, dân công hỏa tuyến. Một không khí phấn khởi, thi đua lập công truyền lan tới khắp các trận địa.

Đại tướng, Tổng tư lệnh Võ Nguyên Giáp động viên các chiến sĩ trước trận đánh mở màn chiến dịch. Ảnh tư liệu

Theo đúng kế hoạch, đêm 12, rạng sáng 13-3, bộ binh ta tiến vào đào trận địa tiến công. Phát hiện ta đào trận địa, trưa ngày 13-3, Decastries cho điều một đại đội lê dương cùng 2 xe tăng từ Mường Thanh tiến ra đánh vào khu vực bàn đạp xuất kích của ta. Ðể thử súng và bảo vệ trận địa, Bộ chỉ huy chiến dịch cho sử dụng Đại đội 806 lựu pháo 105mm bắn trước vào Him Lam 20 phát, trong đó 18 quả trúng mục tiêu. Tên Thiếu tá, tiểu đoàn trưởng tiểu đoàn và 3 sĩ quan khác chết trong hầm chỉ huy vì trúng đạn pháo của quân ta. Ðại đội bộ binh cùng 2 xe tăng địch đi lùng sục hoảng sợ quay đầu tháo chạy về Mường Thanh. Ðến 17 giờ 5 cùng ngày, pháo binh ta tập trung hỏa lực giáng đòn cấp tập, mãnh liệt vào tập đoàn cứ điểm.

Sở chỉ huy tập đoàn cứ điểm bị trúng đạn, đường dây điện thoại bị cắt đứt. Các trận địa pháo địch đặt ở khu trung tâm bị tê liệt hoàn toàn. Một kho xăng bốc cháy, 5 máy bay địch trúng đạn nổ tung, toàn bộ đội bay của địch ở sân bay Mường Thanh bị loại khỏi vòng chiến. Cả Him Lam và Mường Thanh rung chuyển trong tiếng nổ dồn dập của đạn pháo, nhiều hầm hào, công sự sụp đổ, sở chỉ huy phân khu bắc bị đánh tơi tả.

Trong khi pháo bắn, dưới sự chỉ huy của Đại đoàn trưởng Đại đoàn 312 Lê Trọng Tấn và Chính ủy Trần Ðộ, cán bộ, chiến sĩ các Trung đoàn 141 và 209 khẩn trương vận động qua sông Nậm Rốm trên những chiếc cầu vừa được ráp nối, tiến vào chiếm lĩnh bàn đạp chuẩn bị xung phong. Các chiến sĩ sơn pháo 75mm đi cùng bộ binh cũng nhanh chóng khiêng vác từng bộ phận của pháo vào, tiến hành lắp ráp ngay trước cứ điểm địch để ngắm bắn trực tiếp tiêu diệt các lô cốt, ụ súng đã được đánh số, chi viện cho bộ binh mở cửa và xung phong vào cứ điểm địch.

Từ 18 giờ 30, bộ binh ta bắt đầu mở cửa.

Chiến sĩ ta cắm cờ trên nóc hầm Decastries, tiêu diệt hoàn toàn Tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ. Ảnh tư liệu

Trên hướng thứ yếu của trận đánh, Trung đoàn 209 do đồng chí Hoàng Cầm làm Trung đoàn trưởng sử dụng Tiểu đoàn 130 đột phá từ hướng Bắc tiêu diệt cứ điểm 3. Ðược hỏa lực pháo binh và các đơn vị trợ chiến yểm hộ, các tiểu đội bộc phá nối tiếp nhau tiến lên dùng thuốc nổ dọn sạch một con đường xuyên qua hàng trăm mét rào dây kẽm gai. Cửa mở vừa khai thông, Tiểu đội trưởng Trần Can mang Cờ “Quyết chiến quyết thắng” cùng tiểu đội lao thẳng lên đỉnh đồi. Khi hỏa lực địch bắt đầu bắn cản thì một trung đội xung kích đã lọt vào trong cứ điểm và chia thành hai mũi nhanh chóng đánh tỏa ra hai bên. Tiểu đội trưởng Trần Can cùng tiểu đội tiếp tục đánh thẳng vào tung thâm, cắm lá Cờ “Quyết chiến quyết thắng” lên giữa cứ điểm địch. Ðây là lá cờ chiến thắng đầu tiên của quân ta được cắm trên các trận địa phòng ngự của địch tại chiến trường Ðiện Biên Phủ. Sau hơn một giờ chiến đấu, Tiểu đoàn 130, Trung đoàn 209 hoàn toàn làm chủ cứ điểm 3.

Trên hướng chủ yếu của trận đánh, Trung đoàn 141, Đại đoàn 312 do đồng chí Quang Tuyến làm Trung đoàn trưởng sử dụng Tiểu đoàn 11 đánh chiếm cứ điểm 1 và Tiểu đoàn 428 đột phá từ hướng Đông - Nam tiêu diệt cứ điểm 2.

Tại cứ điểm 2, khi cửa mở được khai thông, các chiến sĩ xung kích Tiểu đoàn 428 vừa lao qua hàng rào cuối cùng thì vấp ngay phải một hỏa điểm địch bắn cản dữ dội. Ðể tiếp tục mở đường tiến cho đồng đội, Tiểu đội trưởng Phan Ðình Giót mau lẹ trườn lên dùng tiểu liên, lựu đạn diệt hỏa điểm địch. Khi hết đạn mà vẫn chưa diệt được mục tiêu, anh dũng cảm lấy thân mình bịt lỗ châu mai khiến bọn địch ở trong lô cốt không thể tiếp tục bắn ra được. Hành động anh hùng của Phan Ðình Giót tiếp thêm sức mạnh cho các chiến sĩ xung kích Tiểu đoàn 428 xông lên tiêu diệt địch. Ðến 22 giờ 30 đơn vị hoàn thành nhiệm vụ đánh chiếm cứ điểm 2.

Cứ điểm Him Lam, nơi diễn ra trận đánh mở màn Chiến dịch Điện Biên Phủ 70 năm về trước.

Tại cứ điểm 3, cuộc chiến đấu diễn ra phức tạp hơn. Ðây là điểm phòng ngự then chốt của trung tâm đề kháng Him Lam và là mục tiêu cuối cùng tại khu vực chưa bị đánh chiếm nên địch dồn lực lượng đánh trả ta quyết liệt. Pháo binh địch ở Mường Thanh sau hơn một giờ bị hoàn toàn tê liệt trước đòn tập kích hỏa lực bất ngờ của pháo binh ta, cũng đã một phần gượng lại được và tập trung hỏa lực bắn chặn đường tiến của Tiểu đoàn 11 qua sông Nậm Rốm.

Cán bộ, chiến sĩ Tiểu đoàn 11, Trung đoàn 141 chiến đấu dũng cảm và đã thương vong một số, nhưng 4 giờ trôi qua, đơn vị vẫn chưa mở xong được cửa đột phá. Ðể giải quyết gọn mục tiêu Him Lam trong đêm 13, Đại đoàn trưởng Ðại đoàn 312 quyết định đưa tiểu đoàn dự bị vào chiến đấu. Trung đoàn trưởng 141 cũng ra lệnh cho Tiểu đoàn 428 mở một mũi đột phá từ cứ điểm 2 sang cứ điểm 1 phối hợp với đơn vị bạn. Trong khi Tiểu đoàn 428 và Tiểu đoàn dự bị còn đang tìm đường vượt qua hệ thống hầm hào chằng chịt của địch để sang cứ điểm 3 thì cùng thời gian đó, cán bộ, chiến sĩ Tiểu đoàn 11 đã đột phá thành công vào chiếm nốt mục tiêu cuối cùng này.

Trận đánh mở màn chiến dịch kết thúc vào hồi 23 giờ 30 phút, ngày 13-3-1954. Trung tâm đề kháng Him Lam bị tiêu diệt hoàn toàn. Tiểu đoàn 3/13 DBLE của thực dân Pháp bị xóa sổ, 200 tên địch bị bắt sống. Việc một trung tâm đề kháng được phòng ngự vô cùng kiên cố và tiểu đoàn lê dương 3/13 DBLE – “một đơn vị thần thoại chưa bao giờ bị thua một trận nào” - bị tiêu diệt quá nhanh, đã làm cho bộ chỉ huy quân Pháp bàng hoàng và binh lính địch ở các cứ điểm khác trong Tập đoàn cứ điểm Ðiện Biên Phủ vô cùng lo sợ.

Tiếp đó, sau 3 đợt tiến công, đến chiều 7-5-1954, Tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ bị tiêu diệt hoàn toàn, buộc Pháp phải ngồi vào bàn đàm phán và ký Hiệp định Geneve, chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình tại Đông Dương. Có thể thấy, việc thay đổi phương châm tác chiến từ “đánh nhanh, thắng nhanh” sang “đánh chắc, tiến chắc” là một quyết định quan trọng song cũng hết sức khó khăn. Thực tiễn lịch sử đã chứng minh, cùng với sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, quyết định chuyển phương châm tác chiến của Đại tướng Võ Nguyên Giáp là một trong những nhân tố quan trọng góp phần tạo nên Chiến thắng Điện Biên Phủ.

Diện mạo mới nơi lòng chào Điện Biên

 70 năm đã đi qua, giờ đây Him Lam đang thay da đổi thịt từng ngày, trở thành mảnh đất thanh bình, tươi đẹp, đầy sức sống, một trong những phường trọng điểm về phát triển đô thị, kinh tế của thành phố Ðiện Biên Phủ với dáng dấp của một khu đô thị hiện đại. Hiện phường Him Lam có 20 tổ dân phố, bản với hơn 2.800 hộ/10.800 nhân khẩu, kinh tế tập trung vào các hoạt động du lịch, dịch vụ vận tải, kinh doanh vật liệu xây dựng, sản xuất nông nghiệp chất lượng cao… Nhờ quyết tâm của Đảng bộ, chính quyền, nhân dân các dân tộc trên địa bàn, đến nay tỷ lệ hộ nghèo của Him Lam chỉ còn 0,15%, đời sống của đồng bào ngày càng được nâng lên với thu nhập bình quân đầu người năm sau cao hơn năm trước, ước đạt 38 triệu đồng/người vào năm 2023 (tăng 6,5 triệu đồng so với năm 2022).

Du khách tham quan Di tích Đồi A1, thành phố Điện Biên Phủ. Ảnh: VĂN THÀNH CHƯƠNG

Cựu chiến binh Bùi Kim Điều, 94 tuổi, tổ dân phố 9, phường Him Lam, thành phố Điện Biên Phủ phấn khởi bày tỏ: “Những năm gần đây, nhờ sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, diện mạo vùng đất lịch sử Him Lam đã thay đổi đáng kể, đường phố được mở rộng sạch đẹp hơn, nhiều nhà cao tầng mọc lên, cuộc sống người dân no đủ, an ninh trật tự ổn định, đồng bào ai cũng cố gắng, chăm chỉ phát triển sản xuất, xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp, xứng đáng với tầm vóc Chiến thắng Điện Biên Phủ”.

Hố bộc phá nghìn cân trên đỉnh đồi A1.

Những con số nêu trên đã minh chứng rõ ràng cho bước chuyển mình vượt bậc của mảnh đất thép Him Lam, cửa ngõ thành phố Điện Biên Phủ. Theo kế hoạch trong thời gian tới, cấp ủy, chính quyền địa phương tiếp tục triển khai hoàn thiện nhiều dự án trọng điểm như: Dự án đường 60m, Dự án Hạ tầng kỹ thuật khung, điểm tái định cư Him Lam... để tiếp tục góp phần tạo động lực lớn cho sự phát triển kinh tế - hạ tầng của địa phương. Đặc biệt, với thế mạnh trong lĩnh vực thương mại, dịch vụ, du lịch, chính quyền, nhân dân các dân tộc phường Him Lam cũng đang nỗ lực phấn đấu xây dựng các bản trong phường trở thành những bản văn hóa du lịch chất lượng cao, kết nối với chuỗi các sản phẩm du lịch lịch sử của địa phương.

Cuộc sống mỗi ngày thêm no ấm của đồng bào các dân tộc trên mảnh đất Điện Biên lịch sử.

Có thể thấy, từ một bãi chiến trường với đầy phế tích của bom đạn, dây thép gai, bãi mìn… giờ đây “cánh cửa thép” Him Lam năm xưa đã vươn lên trở thành điểm sáng về phát triển kinh tế - xã hội của thành phố Điện Biên Phủ, xứng đáng với những hy sinh to lớn của các thế hệ cha, anh đi trước đã đánh đổi biết bao máu xương để giành lại độc lập tự do cho dân tộc, cho Tổ Quốc mãi trường tồn.

70 năm đã trôi qua, Chiến thắng Điện Biên Phủ sẽ mãi mãi là niềm tự hào của dân tộc Việt Nam vì ý nghĩa to lớn và tầm vóc vĩ đại của nó. Chiến thắng Điện Biên Phủ là thành quả 9 năm kháng chiến anh dũng, đầy gian khổ, hy sinh, là thắng lợi của sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc và đoàn kết quốc tế, thắng lợi của khát vọng hòa bình và ý chí độc lập, tự do của nhân dân Việt Nam.