Nhìn lại nửa thế kỷ qua, Sơn La đã có nhiều tác phẩm viết bằng tiếng phổ thông cũng như song ngữ Thái - Việt, Mường - Việt, Mông - Việt, ca ngợi chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ oanh liệt, hào hùng, ca ngợi tinh thần dũng cảm, sự chịu đựng gian khổ, hy sinh của bộ đội Cụ Hồ, nỗi tiếc thương vô hạn những người con của đất Việt đã ngã xuống để giành lại độc lập tự do cho dân tộc. Tiêu biểu là trường ca "Sóng Nậm Rốm", truyện thơ "Ing Éng" của nhà văn Vương Trung.

"Sóng Nặm Rốm" với hơn một ngàn câu thơ đã lấy con sông Nậm Rốm chảy giữa cánh đồng Mường Thanh - Điện Biên làm hình tượng chủ đạo, tượng trưng cho sức mạnh của nhân dân Tây Bắc, qua những năm tháng lịch sử vừa đau thương vừa hào hùng. Dòng sông miền Tây như một áng sử thi, chảy từ cội nguồn văn hóa dân gian đến những ngày chống Pháp, chống Mỹ. Dòng sông đó còn là dòng sông tâm tưởng, chảy qua kí ức, chảy về tương lai.

Đó là dòng sông ẩn dụ mang tính tượng trưng cho sức mạnh quật khởi của đồng bào các dân tộc Tây Bắc trong suốt quá trình dựng xây và đánh đuổi quân xâm lược. Đọc "Sóng Nậm Rốm", ta lại bắt gặp những tên người, tên đất, tên núi, tên sông, những địa danh đã đi vào lịch sử, những huyền thoại của dân tộc ta trong kháng chiến chống Pháp, làm sống dậy trong chúng ta cả một khung trời ký ức: Đồi Him Lam, Hồng Cúm, Phan Đình Giót, Bế Văn Đàn, Tô Vĩnh Diện... những cái tên đã trở thành bất tử - là niềm tự hào của con người Việt Nam.

Truyện thơ “Ing Éng” đã khắc họa hình ảnh anh bộ đội Cụ Hồ, chiến đấu dũng cảm với kẻ thù nhưng cũng sống rất tình nghĩa với người thân và bà con bản mường. Hình ảnh anh bộ đội Lường Ing xông lên vượt qua làn đạn, tiêu diệt gọn những tên phỉ, mang lại bình yên cho bản mường là một hình ảnh đẹp: "Ing nghiến răng lung linh mắt đỏ/ Nhanh như sóc chuyền cành/ Lao qua luồng đạn lửa/ Đồng đội xông tiếp theo/ Dọn sạch lũ kẻ cướp…".

Với bút pháp mộc mạc, lối viết hàm súc, dễ thuộc, dễ nhớ, với lối nghĩ của đồng bào miền núi, nhà thơ Lò Văn Cậy tâm sự với chiếc đòn gánh - người bạn thân thiết, gắn bó suốt chặng đường lên Điện Biên đánh giặc: "Này anh bạn đòn gánh/Tôi cùng anh kết đôi/Tăng sức mạnh muôn lần/Nhờ khí thế mặt trận/Kĩu kịt ta đến nơi…/Đi dân công góp gạo/Đâu ít giặc đi đời"(Anh bạn đòn gánh). 

Trường ca "Những người con của bản" của nhà thơ Cầm Hùng đã phản ánh cả một quá trình cách mạng từ "thủa đầu tiên" đến những năm đầu thế kỷ 21 - đó là những sự kiện lịch sử có tầm vóc lớn lao của đồng bào các dân tộc Sơn La dưới sự lãnh đạo của Đảng làm nên những kỳ tích vĩ đại trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ và thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Tất cả những vấn đề đó được biểu hiện sinh động trong thể thơ tự do, phóng khoáng, khoẻ khắn, thể hiện trong những cảm xúc sôi nổi, dạt dào.

Tác giả khẳng định một bình minh mới của đồng bào các dân tộc Sơn La đã và đang tới. Không gian với những địa điểm, sự việc, con người ... đều mang đậm bản sắc thiên nhiên, con người Miền Tây. Những câu thơ với ngôn từ chính xác từ ngày tháng, đến địa danh đã khái quát những ngày toàn dân đánh giặc. Sơn La thời kỳ chống Pháp đã thành lập thành trung đoàn gồm con em các dân tộc: "Có người Kinh, người Thái, người Lào, người Dao, người Mông, người Xá…" đã theo Sông Đà trôi xuôi bắt địch trả tự do bằng máu.

Cho dù kẻ thù có độc ác như bầy thú dữ "Chúng uất ức, đốt lửa vùng Sông Mã, thiêu sống trai bản…" nhưng từ trong đau thương, tình yêu đất nước kết hợp với lòng căm thù giặc sâu sắc, những người con của bản đã góp phần cùng đồng bào các dân tộc Việt Nam tạo nên những ngọn sóng lửa: "Sức mạnh của Việt Nam/Nổ tung đồi Lam chương(đồi A1)/Vang dội khắp bản mường/Trái đất tròn khấp khởi/Nhân loại mừng hò reo…". Trong bản trường ca, bằng những câu thơ giàu hình ảnh, giàu sự suy tưởng, tác giả Cầm Hùng cũng đã khắc họa sự hy sinh cho đất nước của những người con ưu tú của dân tộc "… Những người con/Đã hóa thánh thần/Thân tan/Hòa vào biển/Thành thần của biển/Thành thần sông, thần núi/Nơi nằm/ở lại chiến trường/Thành thần đất…".

Bài thơ "Peo hưa Mướng Thanh" (Ánh hồng Điện Biên) của nhà thơ Cầm Biêu với lối tư duy trực giác, lối so sánh liên tưởng theo hướng cụ thể hóa những cái trìu tượng đã khẳng định chiến thắng Điện Biên Phủ như ánh hào quang, đã tạo niềm tin, sức mạnh cho đồng bào các dân tộc Tây Bắc đi tới ngày mai tươi đẹp: "Nước Việt Nam cho ta tim sắt/ Đất Điện Biên cho ta gan đồng" để "Ta sẽ làm những việc mà người xưa chưa hề mơ ước".

Nhiều nhà thơ Sơn La có cha tham gia chiến dịch Điện Biên, đã hy sinh anh dũng. Họ luôn nhớ lời cha "Đường hành quân có mưa ngàn, gió núi/Có tình quân dân ấm áp sẻ chia/Trong gian khổ, luôn vững niềm tin/Như hoa ban gọi mùa xuân xanh biếc" (Nhớ chuyện cha kể - Phan Thu Hồng) và để tự dặn mình, nhắc nhở con cháu "Đời cha nối tiếp đời con/ Đánh giặc giữ nước sắt son một lòng" (Giữ trọn niềm tin - Hoàng Việt Thắng).

Đến thăm các địa danh lịch sử tại Điện Biên, các tác giả liên tưởng đến những dòng máu đỏ tươi của biết bao thanh niên đổ xuống đất này để góp phần giành lại độc lập, tự do cho Tổ quốc "Tuổi hai mươi hóa mùa hoa bất diệt/Cho Điện Biên vững mạnh, đẹp giàu /Màu hoa phượng nhuộm từ bao dòng máu/ Của những anh hùng ngã xuống nơi đây" (Màu hoa đỏ - Hoàng Minh Niệm)…

Còn rất nhiều tác phẩm khác như "Mường Thanh anh hùng" của nhà thơ Lò Văn Cậy; "Vang mãi lời ru" của nhà thơ nữ Cầm Thị Chiêu; "Mừng chị công nhân làm đường" của nhà thơ Hoàng Nó; "Mừng Điện Biên", "Cánh đồng Điện Biên" của nhà thơ Lương Quy Nhân…Tất cả đã phản ánh tinh thần đoàn kết các dân tộc và những đóng góp to lớn của nhân dân các dân tộc Sơn La trong chiến dịch Điện Biên Phủ, đã tái hiện sinh động trang lịch sử "vàng" chói lọi, hào hùng của dân tộc Việt Nam.

Âm vang của cuộc kháng chiến chống Pháp và chiến thắng Điện Biên Phủ qua các tác phẩm văn học sẽ trở thành những khúc tráng ca lưu truyền qua các thế hệ, góp phần giáo dục thế hệ trẻ về truyền thống đấu tranh anh dũng, bất khuất và sự hy sinh vô bờ bến của quân dân ta. Hy vọng một ngày không xa, những người cầm bút Sơn La sẽ ra mắt những tác phẩm có giá trị tư tưởng và nghệ thuật cao, xứng tầm với tầm vóc, giá trị, ý nghĩa lịch sử của các cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc và chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ "lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu".