Trong kháng chiến chống thực dân Pháp, đặc biệt là chiến dịch Điện Biên Phủ năm 1954, đèo Lũng Lô là một trong những tuyến đường huyết mạch để quân và dân ta tiếp viện vũ khí, đạn dược cùng lương thực thực phẩm phục vụ cho chiến dịch. Để tuyến đường luôn thông suốt, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ, các đơn vị công binh, dân công đã tập trung sức lực ngày đêm mở và bảo vệ đường, góp phần quan trọng làm nên chiến thắng “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu”.

Cung đường huyền thoại

Đèo Lũng Lô nằm trên Quốc lộ 37 (đường 379 cũ, nối Quốc lộ 32 với Quốc lộ 32B) tại ranh giới hai huyện Văn Chấn (Yên Bái) và Phù Yên (Sơn La) cách thị trấn Phù Yên 33 km. Đèo dài 15 km. Trong kháng chiến chống thực dân Pháp, Trung ương Đảng quyết định mở con đường 13A bắt đầu từ Bến Hiên, thuộc tỉnh Tuyên Quang, vượt qua bến Âu Lâu, đi qua đèo Lũng Lô tới ngã ba Cò Nòi, là con đường huyết mạch nối với đường 41 phục vụ cho chiến dịch Điện Biên Phủ.

Theo quốc lộ 37 chúng tôi trở lại Lũng Lô, dù sau 7 thập kỷ qua đi, nhưng giữa khung cảnh núi non trùng điệp đem lại sự lắng đọng xúc động nhớ về hình ảnh khí thế hào hùng đi vào áng văn thơ cách mạng của dân tộc:

“Dốc Pha Đin chị gánh anh thồ,

Đèo Lũng Lô anh hò chị hát,

Dù bom đạn xương tan thịt nát,

Không sờn lòng, không tiếc tuổi thanh xuân”.

Dẫn chúng tôi lên điểm Di tích đèo Lũng Lô, thuộc địa phận xã Thượng Bằng La, huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái, ông Hà Xuân Tiến, nguyên là cán bộ xã Mường Cơi, giai đoạn 1972-2006, cho biết: Những người thuộc thế hệ cha, ông tham gia mở đường, bảo vệ đèo Lũng Lô ở xã Mường Cơi nay đã không còn, nhưng theo cuốn lịch sử Đảng bộ xã và các tài liệu liên quan đã ghi lại: Sau hơn 200 ngày đêm nỗ lực, huy động hơn 124.000 lượt dân công tham gia mở đường, tuyến đường qua đèo Lũng Lô được thông suốt, nối chiến khu Việt Bắc và các tỉnh Tây Bắc, giúp hàng vạn ô tô, xe thồ chở vũ khí tiếp ứng đầy đủ, kịp thời cho chiến trường.

Hiện nay, đèo Lũng Lô phần thuộc huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái đã được công nhận là di tích lịch sử cấp quốc gia (năm 2011). Phần thuộc xã Mường Cơi, huyện Phù Yên, tỉnh Sơn La cũng được công nhận di tích lịch sử cấp tỉnh từ năm 2017,

Là tuyến đường xung yếu, do vậy, thực dân Pháp tập trung máy bay đánh phá ác liệt, nhằm cắt đứt giao thông, ngăn cản sự tiếp viện của hậu phương ra chiến trường. Theo thống kê, đoạn từ Yên Bái đến Phù Yên (Sơn La), địch đã ném xuống gần 12.000 quả bom các loại, có những ngày lên tới 200 quả.

Hơn 200 ngày, đêm trên tuyến đường này không lúc nào im tiếng bom nổ. Với tinh thần tất cả cho tiền tuyến, các lực lượng cùng hàng vạn lượt người dân đã bất chấp bom rơi đạn nổ, vượt qua hiểm nguy, ngày đêm bám đường, đảm bảo vận chuyển hàng trăm nghìn tấn quân lương, quân trang, vũ khí đạn dược, hàng nghìn con trâu, bò, lợn, hàng chục tấn rau quả các loại phục vụ cho chiến dịch Điện Biên Phủ.

Cuộc sống mới dưới chân đèo Lũng Lô

Hòa bình lập lại, ngày 27/4/2011, Đèo Lũng Lô - cung đường huyền thoại, minh chứng hào hùng của lịch sử chống giặc ngoại xâm của dân tộc Việt Nam đã được Bộ Văn hóa - Thể thao & Du lịch công nhận là Di tích lịch sử cấp Quốc gia. Hiện trên đỉnh đèo Lũng Lô đã có bia tưởng niệm, có chỗ để người dân, du khách qua đây thắp hương tưởng nhớ những hy sinh to lớn của các thế hệ cha ông. Nơi đây cũng trở thành một địa chỉ đỏ để giáo dục truyền thống cách mạng, đấu tranh giành độc lập, tự do, bảo vệ tổ quốc với thế hệ trẻ.

Phát huy truyền thống của thế hệ cha anh, giờ đây, cán bộ và nhân dân các dân tộc xã Mường Cơi luôn đoàn kết, ra sức thi đua lao động sản xuất, đạt nhiều thành tựu trên các lĩnh vực của đời sống, kinh tế - xã hội, bộ mặt nông thôn khởi sắc từng ngày. Điểm nhấn, năm 2019, xã Mường Cơi đạt chuẩn nông thôn mới và đang hướng tới đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao năm 2025.

Từ năm 2020 đến nay, kinh tế của xã Mường Cơi duy trì phát triển khá, tổng giá trị sản xuất nông - lâm nghiệp tăng bình quân 20%/năm; thu nhập trên 1 ha đất canh tác đạt 10 triệu đồng/năm. Toàn xã trồng hơn 250 ha cây ăn quả các loại; chăn nuôi tiếp tục được quan tâm phát triển theo hướng hàng hóa. Công nghiệp, thương mại dịch vụ phát triển ngày càng đa dạng, tổng mức bán lẻ hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng xã hội đạt 50 tỷ đồng.

Đến nay, 100% số bản có đường giao thông đi lại được 4 mùa, có nhà văn hóa; 95% số hộ được sử dụng nước sinh hoạt hợp vệ sinh... Xã đạt 16 tiêu chí xây dựng nông thôn mới nâng cao. Hoạt động văn hóa, văn nghệ, xây dựng đời sống văn hóa, phong trào bảo vệ an ninh Tổ quốc, vệ sinh môi trường... gắn với các tiêu chí xây dựng nông thôn mới nâng cao đang được triển khai rộng khắp ở các bản.

Thăm bản nông thôn mới kiểu mẫu Nghĩa Hưng, nằm ngay dưới chân đèo Lũng Lô huyền thoại, ấn tượng đầu tiên là cổng chào của bản được xây dựng khang trang; đường nội bản, đường ngõ đã được rải nhựa và đổ bê tông sạch sẽ, hai bên là những vườn cam sai trĩu quả.

Ông Nguyễn Đức Cường, Bí thư chi bộ, Trưởng bản, thông tin: Bản Nghĩa Hưng được thành lập năm 1964, ban đầu có 23 thanh niên xung phong thuộc xã Liên Nghĩa, huyện Văn Giang (Hưng Yên) lên khai hoang vùng đất này. Đến nay, sau 60 năm thành lập, bản có 121 hộ, với 424 nhân khẩu. Nhờ nguồn lực hỗ trợ từ ngân sách Nhà nước, sự quan tâm của cấp ủy, chính quyền và sự nỗ lực của nhân dân, đời sống của bà con ngày càng nâng lên. Điều mừng nhất, bản không còn hộ nghèo, tỷ lệ hộ khá, giàu chiếm hơn 60%.

Đèo Lũng Lô hôm nay đã được nâng cấp, nhiều đoạn được mở mới, cắt cua, hạ độ dốc tạo nên tuyến giao thông quan trọng, giúp các địa phương trong vùng giao thương thuận lợi, để Trung tâm xã Mường Cơi ngày thêm sầm uất. Những ngôi nhà xây kiên cố, dịch vụ hàng hóa, chợ trung tâm xã tấp nập người mua, bán... minh chứng cho những đổi thay trên vùng quê cách mạng, cuộc sống ấm no đang hiện hữu từng ngày.