Sản xuất nông nghiệp của tỉnh Sơn La ngày càng có bước tiến rõ rệt với sản phẩm đa dạng, nhiều mặt hàng xuất khẩu... Đạt được kết quả đó, tỉnh đã chỉ đạo cơ quan chuyên môn tập trung nghiên cứu nhiệm vụ khoa học và công nghệ; tuyên truyền các doanh nghiệp, HTX, nông dân ứng dụng khoa học và công nghệ vào trồng, chăm sóc cây trồng, chế biến nông sản, nâng cao giá trị, chất lượng, tăng tính cạnh tranh.

Úng dụng công nghệ vào chế biến

Đến nay, tỉnh Sơn La có trên 83.757 ha cây ăn quả, trong đó, 63.207 ha cho thu hoạch, sản lượng trên 379.000 tấn. Để bảo quản nông sản thời gian dài, tăng giá trị sản phẩm và phục vụ xuất khẩu, tỉnh tăng cường đầu tư, hỗ trợ, thúc đẩy phát triển 17 nhà máy, 543 cơ sở chế biến nông sản.

HTX Nông nghiệp Quyết Thanh là đơn vị tiêu biểu trong trồng cây ăn quả và chế biến nâng cao giá trị nông sản, góp phần đa dạng hóa các sản phẩm OCOP trên vùng đất cao nguyên Mộc Châu. Thành lập năm 2018, ban đầu HTX có 7 thành viên với 8ha chủ yếu trồng cây hồng giòn, mận hậu. Đến nay, HTX phát triển lên 26 thành viên với 28ha mận, 6ha hồng giòn sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP, trung bình HTX bán ra thị trường trên 300 tấn quả các loại/năm, doanh thu đạt hơn 4 tỷ đồng. Giám đốc HTX Phạm Văn Quyết, chia sẻ: Hiện nay, HTX duy trì 6 dây chuyền chế biến, sấy khô các loại quả, công suất 1,2 tấn quả tươi/ngày. Việc, HTX đầu tư dây chuyền chế biến quả sấy khô, đã góp phần tạo đầu ra ổn định, nâng cao giá trị nông sản địa phương.

Sản phẩm công nghiệp chế biến của tỉnh ngày càng đa dạng, phong phú, chất lượng, mẫu mã, toàn tỉnh có 154 sản phẩm OCOP, trong đó 1 sản phẩm đạt 5 sao; 56 sản phẩm đạt 4 sao và 97 sản phẩm đạt 3 sao... giá trị sản phẩm chế biến được nâng lên rõ rệt, được người tiêu dùng trong nước và ngoài nước đón nhận. Nổi bật là các sản phẩm chè, cà phê, sữa, tinh bột sắn, đường, hoa quả sấy khô... Trong đó, đã xuất khẩu cà phê sang Đức, Malaysia; chè sang Nhật Bản, Đài Loan, Afganitan; tinh bột sắn sang Trung Quốc, Canada; long nhãn sang Trung quốc, Hàn quốc...

Tháng 10/2023, Công ty cổ phần Phúc Sinh Sơn La khai trương dây chuyền chế biến trà Cascara tại bản Mạt, xã Chiềng Mung, huyện Mai Sơn. Anh Vũ Việt Thắng, Giám đốc công ty, cho biết: Sau gần 1 năm ra mắt sản phẩm mới trà Cascara, niên vụ cà phê 2024, dây chuyền chế biến trà Cascara đạt công suất 10 tấn quả chín/ngày, tương đương 1 tấn trà thành phẩm/ngày. Dây chuyền có hệ thống rửa quả, tách vỏ, sấy khử UV, sấy lạnh đa chức năng, đảm bảo sạch và giữ nguyên hương vị, màu sắc. Cùng với đó, quá trình đóng gói tự động cho ra các sản phẩm túi lọc vuông, túi lọc tam giác. Sản phẩm trà Cascara của Công ty đã góp phần bảo vệ môi trường và phát triển nông nghiệp bền vững, bởi nguyên liệu để sản xuất trà là vỏ cà phê chín.

Việc tập trung phát triển công nghiệp chế biến nông sản, góp phần tiêu thụ phần lớn sản lượng nông sản của tỉnh và một số tỉnh lân cận, như: Chế biến 100% sản lượng chè tươi, cà phê tươi, sữa, mía đường; chế biến trên 40% sản lượng sắn củ; trên 20% sản lượng quả các loại... góp phần quan trọng vào việc tiêu thụ bền vững, nâng cao giá trị hàng nông sản, nâng cao thu nhập, đời sống nông dân, tăng thu ngân sách cho địa phương.

Đẩy mạnh công tác nghiên cứu

Trong 3 năm qua, tỉnh Sơn La triển khai 32 nhiệm vụ khoa học và công nghệ, trong đó, lĩnh vực nông nghiệp chiếm gần 70%. Tiêu biểu, với cây cà phê, đã nghiên cứu tuyển chọn các giống cà phê mới có năng suất chất lượng cao, thay thế giống cũ và phù hợp với điều kiện thổ nhưỡng khí hậu của Sơn La; nghiên cứu xử lý sâu, bệnh hại và xử lý chất thải từ vỏ cà phê... góp phần mở rộng diện tích lên gần 20.000 ha, sản lượng khoảng 400.000 tấn quả tươi/năm, tăng khoảng 15-20% so với giống cũ và kháng được bệnh gỉ sắt cao, chống chịu một số loại sâu bệnh hại, gia tăng về chất lượng phục vụ xuất khẩu.

Đối với cây ăn quả, nghiên cứu tuyển chọn, nhân giống, trồng thử nghiệm các giống bơ, xoài, mận hậu, hồng giòn thành công. Đặc biệt, đã triển khai Đề tài cấp thiết địa phương quốc gia “Nghiên cứu các giải pháp khoa học và công nghệ nâng cao năng suất, chất lượng và phát triển sản xuất nhãn bền vững tại Sơn La và một số tỉnh phía Bắc” tại tỉnh Sơn La, kết quả đã lựa chọn 4 giống/dòng nhãn có khả năng sinh trưởng khỏe, chất lượng tốt, rải vụ thu hoạch tự nhiên kéo dài trên 60 ngày, như các dòng nhãn chín sớm NS203; nhãn chín chính vụ T6, nhãn ánh vàng 205.

Là vùng trồng nhãn lớn của tỉnh, huyện Sông Mã đã nghiên cứu đưa vào trồng, ghép các loại giống mới, hiện đang trồng hơn 10 ha nhãn ánh vàng 205, trong đó 4 ha cho thu hoạch, năng suất đạt 15 tấn/ha. Anh Hoàng Mạnh Đoàn, bản Đội 3, xã Chiềng Khoong, huyện Sông Mã, chia sẻ: Năm 2019, gia đình ghép cải tạo hơn 200 gốc nhãn địa phương bằng giống nhãn ánh vàng 205; nhận thấy nhãn ánh vàng phát triển khỏe mạnh, chùm quả to, đều, cùi khô, vị ngọt đậm. Sau 1 năm, đã cho thu hoạch, thời gian thu hoạch kéo dài hơn, thuận lợi vận chuyển sản phẩm đi xa, nhất là giá bán 40-50 nghìn đồng/kg, cao gấp 2 lần so với giống nhãn miền.

Cùng với đó, việc xây dựng thương hiệu các sản phẩm nông sản chủ lực của tỉnh được thực hiện. Ông Lưu Bình Khiêm, Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ, cho biết: Đến nay, toàn tỉnh có 28 sản phẩm nông sản mang địa danh của tỉnh được Cục Sở hữu trí tuệ, Bộ Khoa học và Công nghệ cấp văn bằng bảo hộ, trong đó, 3 chỉ dẫn địa lý, 22 nhãn hiệu chứng nhận; 3 nhãn hiệu tập thể; 2 sản phẩm được bảo hộ tại nước ngoài, gồm: Sản phẩm chè Shan tuyết Mộc Châu được bảo hộ tại thị trường Thái Lan năm 2017; chè Shan Tuyết và xoài tròn Yên Châu được bảo hộ tại thị trường Châu Âu theo cam kết tại hiệp định EVFTA giữa Việt Nam và liên minh Châu Âu có hiệu lực vào tháng 7/2020, góp phần nâng cao danh tiếng chất lượng các sản phẩm nông nghiệp và sản phẩm chế biến từ các sản phẩm nông nghiệp. 

Giải pháp ứng dụng KHCN 

Đẩy mạnh ứng dụng khoa học và công nghệ tại các nhà máy, cơ sở chế biến nông sản trên địa bàn tỉnh Sơn La, góp phần quan trọng việc nâng cao chất lượng và giá trị sản phẩm nông sản. Đồng thời, cải thiện năng suất, thu nhập cho nông dân cũng như các cơ sở chế biến. Tuy nhiên, việc triển khai vẫn còn hạn chế do nguyên ngân khách quan và cả chủ quan.

Trong đó, nguyên nhân khách quan do giao thông chưa thuận lợi, dẫn đến chi phí còn cao và thời gian vận chuyển hàng hóa tới các trung tâm kinh tế, các thị trường tiêu thụ sản phẩm lớn dài, chưa thu hút nhiều doanh nghiệp, nhà đầu tư có tiềm lực mạnh vào địa phương. Các thị trường nhập khẩu hàng hóa nông sản của Sơn La ngày càng thắt chặt về tiêu chuẩn truy xuất nguồn gốc, quy chuẩn, tiêu chuẩn về mẫu mã bao bì, thủ tục kiểm dịch, thông quan.

Nguyên nhân chủ quan, do sản xuất nông nghiệp trong tỉnh còn manh mún, nguồn lực thực hiện các chương trình hỗ trợ doanh nghiệp ứng dụng khoa học và công nghệ của tỉnh còn thấp. Các doanh nghiệp chưa chú trọng đầu tư hoạt động nghiên cứu phát triển, cải tiến công nghệ và cải tiến sản phẩm. Việc đầu tư vào các thiết bị công nghệ hiện đại đòi hỏi chi phí lớn, vượt quá khả năng tài chính của nhiều cơ sở nhỏ lẻ. Một số cơ sở chế biến chưa có đủ năng lực để hấp thụ những tiến bộ của khoa học và công nghệ, dẫn đến việc chưa thể tận dụng hết tiềm năng của các công nghệ hiện đại...

Nói về giải pháp để thúc đẩy việc ứng dụng khoa học và công nghệ trong sản xuất chế biến nông sản, Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ, thông tin thêm: Tỉnh ta rất cần có các giải pháp đồng bộ, như xây dựng cơ chế, chính sách hỗ trợ cơ sở chế biến nông sản, nâng cao năng lực hấp thụ công nghệ và tiềm lực để cải tiến công nghệ sản xuất.

Áp dụng các chính sách, như: Giảm thuế, hỗ trợ vay vốn ưu đãi hoặc cung cấp các quỹ phát triển công nghệ, giúp các cơ sở có nguồn lực đầu tư vào công nghệ mới; đẩy mạnh hoạt động ứng dụng, chuyển giao công nghệ và tiến bộ kỹ thuật, nhất là trong phát triển sản phẩm đặc trưng, thế mạnh, chủ lực của tỉnh.

Đồng thời, ứng dụng khoa học và công nghệ vào sản xuất nông nghiệp, trong đó đảm bảo tuân thủ nghiêm ngặt quy trình sản xuất, chế biến đã công bố đối với từng sản phẩm gắn với thực hiện quan điểm phát triển trong vùng, khu vực “Bản sắc - sinh thái - liên kết - hạnh phúc”, hình thành mối liên kết 6 nhà gồm “Nhà nước - nhà nông - doanh nghiệp - nhà khoa học - hệ thống ngân hàng - các nhà phân phối”.

Đẩy mạnh ứng dụng khoa học và công nghệ vào trồng, chăm sóc cây trồng, phát triển công nghiệp chế biến nông sản là xu thế tất yếu, không chỉ đảm bảo năng suất, chất lượng sản phẩm, nâng cao sức cạnh tranh trên thị trường, còn tiết giảm nhân công lao động, chi phí sản xuất. Việc triển khai hiệu quả các chính sách hỗ trợ ứng dụng công nghệ trong sản xuất, chế biến nông nghiệp chắc chắn tạo sự chuyển mình cho nền nông nghiệp của tỉnh, góp phần đưa nhiều chỉ tiêu Nghị quyết số 06-NQ/TU ngày 21/01/2021 của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh về phát triển công nghiệp chế biến nông sản tỉnh Sơn La giai đoạn 2021-2025 và định hướng đến năm 2030 vượt so với kế hoạch đề ra.