Là loại cây ăn quả có diện tích lớn thứ 2 của tỉnh, chỉ sau cây nhãn và phù hợp với khí hậu nóng ẩm của nhiều địa phương, những năm gần đây, cây xoài đã trở thành một trong những cây trồng chủ lực trên đất dốc, mang lại hiệu quả kinh tế cho người dân.

Vườn xoài ghép cải tạo từ gốc xoài địa phương tại bản Noong Xôm, xã Hát Lót (Mai Sơn).      

Theo số liệu thống kê, toàn tỉnh hiện có trên 4.200 ha trồng xoài, tập trung nhiều ở các huyện Mường La, Yên Châu, Thuận Châu, Sông Mã, Mộc Châu, Mai Sơn. Các giống xoài trồng tại mỗi địa phương cũng khác nhau, ở huyện Mường La và Yên Châu trồng chủ yếu là giống địa phương, còn ở huyện Mai Sơn và Mộc Châu lại trồng nhiều các giống xoài lai, xoài ghép như: ĐL4 (Đài Loan), VRQ-XX1 (Thái Lan), R2E2 (Úc), xoài Vân Du... Cây xoài phù hợp với điều kiện tự nhiên của các địa phương, sinh trưởng phát triển tốt, năng suất cao, quả ngọt và có hương thơm đặc trưng. Tuy nhiên, diện tích xoài tự nhiên tại tỉnh ta hầu hết là các giống cũ của địa phương, được trồng từ nhiều năm trước nên đã suy thoái, năng suất không cao, chất lượng thấp; việc đưa các giống xoài mới vào sản xuất còn mang tính tự phát, mới thực hiện thí điểm trên một số mô hình, chưa hình thành được vùng sản xuất tập trung; việc áp dụng cơ giới hóa vào sản xuất gặp nhiều khó khăn. Bên cạnh đó, trong điều kiện môi trường nóng, ẩm, nên các loại sâu bệnh dễ phát triển, ngày càng xuất hiện nhiều loại sâu gây hại như: Sâu đục thân, sâu đục quả, rầy hại hoa, rệp hại quả... ảnh hưởng không nhỏ đến năng suất và chất lượng của quả xoài.

Để xác định và đưa ra biện pháp phòng trừ các loại sâu bệnh hại trên cây xoài, nhóm nghiên cứu của Trường Đại học Tây Bắc đã thực hiện Đề tài “Nghiên cứu biện pháp phòng trừ sâu đục quả xoài trên địa bàn tỉnh Sơn La” do Tiến sĩ Vũ Quang Giảng, Trường Đại học Tây Bắc làm chủ nhiệm. Đề tài được triển khai từ tháng 8/2015, với mục tiêu xác định được các loại sâu bệnh hại chính trên cây xoài; quy mô và mức độ gây hại của sâu đục quả xoài; những đặc điểm hình thái, tập tính sinh học, sinh thái, diễn biến số lượng, nơi cư trú của sâu đục quả xoài. Từ đó, xây dựng quy trình kỹ thuật phòng trừ phù hợp với điều kiện thực tiễn của Sơn La.

Sau nghiên cứu thực tế, nhóm nghiên cứu đã xác định được quy mô, mức độ gây hại và thời điểm phát sinh, phát triển của sâu đục quả xoài thông qua điều tra định kỳ trên các vùng sinh thái tại các huyện; bố trí thí nghiệm áp dụng biện pháp tỉa cành, tạo tán tại xã Chiềng Pằn (Yên Châu); xác định được 3 loại sâu bệnh đục quả xoài đó là: ruồi đục quả, bọ cánh cứng và sâu đục quả xoài, trong đó, bọ cánh cứng gây hại nặng nhất. Bên cạnh đó, đã xây dựng được 2 mô hình thâm canh cải tạo vườn xoài bằng đốn phục hồi và chăm sóc tại bản Khá, xã Sặp Vạt (Yên Châu) và bản Nang Phai, xã Mường Bú (Mường La). Từ những kết quả nghiên cứu, nhóm thực hiện đề tài đã đưa ra các biện pháp phòng trừ sâu bênh hại xoài như: thường xuyên vệ sinh vườn xoài, thu gom và tiêu hủy quả xoài rụng kết hợp với tỉa những cành già cỗi, sâu bệnh để tránh lây lan bệnh; thu hoạch quả khi vừa chín để tránh ruồi gây hại và lây nhiễm; sử dụng các loại bẫy để dẫn dụ diệt ruồi đực; đối với các loại rầy, rệp cần theo dõi, phát hiện sớm để sử dụng thuốc trừ bệnh hiệu quả...

Nhắc đến Yên Châu, người ta nhớ ngay đến xoài tròn, thương hiệu xoài tròn Yên Châu đã vươn ra phạm vi ngoài tỉnh. Trao đổi với chúng tôi về loại cây ăn quả đặc trưng này, ông Lường Trung Hiếu, Phó Chủ tịch UBND huyện, cho biết: Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đã đưa giống xoài tròn và xoài hôi của huyện Yên Châu vào danh mục nguồn gen cây trồng quý hiếm cần bảo tồn và phát triển. Giống xoài này được coi là giống xoài bản địa duy nhất của miền Bắc Việt Nam được liệt kê trong danh mục của tổ chức lương thực thế giới (FAO) cần được giữ gìn và phát triển. Mới đây, Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) đã cấp giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý cho xoài tròn Yên Châu, đây là lợi thế để xoài Yên Châu ngày càng phát triển. Nhưng vấn đề đặt ra hiện nay là các giống xoài tròn trồng trên địa bàn huyện chưa được chăm sóc đúng quy trình nên tỷ lệ sâu bệnh gây ảnh hưởng lớn đến năng suất và chất lượng. Việc Đề tài “Nghiên cứu biện pháp phòng trừ sâu đục quả xoài trên địa bàn tỉnh Sơn La” được thực hiện thành công, sẽ là cơ sở để huyện đưa ra những chính sách và biện pháp phát triển cây xoài trong thời gian tới.

Tin tưởng rằng, Đề tài thành công sẽ giúp các địa phương có cây xoài nghiên cứu, đưa ra được những chính sách, biện pháp phòng trừ sâu bệnh, phát triển và nâng cao chất lượng của quả xoài, từng bước đưa cây xoài thành cây trồng chủ lực, đem lại hiệu quả kinh tế cao cho người dân.