5 khu rừng đặc dụng và khu bảo tồn thiên nhiên trên địa bàn tỉnh, gồm: Khu rừng đặc dụng - phòng hộ Thuận Châu; Khu rừng đặc dụng - phòng hộ Sốp Cộp; Khu rừng đặc dụng Xuân Nha; Khu rừng đặc dụng Tà Xùa; Khu bảo tồn thiên nhiên Mường La. Các ban quản lý các khu rừng đặc dụng, khu bảo tồn thiên thiên ký hợp đồng khoán bảo vệ rừng phục vụ chi trả dịch vụ môi trường rừng với các cộng đồng bản, tổ chức trên địa bàn lâm phần được giao quản lý. Năm 2024, tổng diện tích cung ứng dịch vụ môi trường rừng của các ban hơn 76.000 ha, tổng số tiền chi trả dịch vụ môi trường rừng trên 32 tỷ đồng, các ban đã ký kết hợp đồng với 161 cộng đồng dân cư, cộng đồng bản, tổ chức nhận khoán bảo vệ rừng trên địa bàn lâm phần. Từ nguồn kinh phí trên, các ban quản lý đã đầu tư các công trình phục vụ công tác quản lý, bảo vệ, PCCCR và hỗ trợ cộng đồng bản và nhóm hộ nhận khoán khoanh nuôi bảo vệ rừng.

Khu bảo tồn thiên nhiên Mường La quản lý hơn 17.892 ha rừng và đất lâm nghiệp, trong đó có 14.000 ha đất có rừng. Nơi đây có hệ động thực vật phong phú, có tính đa dạng sinh học cao, đặc biệt có loài vượn đen tuyền chỉ còn gần 100 cá thể tại Việt Nam và đang bị đe dọa tuyệt chủng.

Ban Quản lý Khu bảo tồn thiên nhiên Mường La đã tích cực phối hợp với chính quyền địa phương để tìm ra những giải pháp sinh kế bền vững cho người dân sống ven rừng. Các mô hình phát triển kinh tế như trồng cây dược liệu, cây ăn quả hay chăn nuôi bền vững đã được triển khai nhằm giúp người dân có nguồn thu nhập ổn định mà không cần xâm phạm rừng.

Ông Bùi Lê Trứ, Phó Giám đốc Khu bảo tồn, thông tin: Hiện nay, Ban quản lý ký hợp đồng khoán bảo vệ rừng phục vụ chi trả dịch vụ môi trường rừng năm 2025 (nguồn thu 2024) giữa Ban quản lý với 23 cộng đồng bản, tổ chức trên địa bàn lâm phần được giao quản lý. Năm 2024, diện tích rừng được chi trả dịch vụ môi trường rừng hơn 13.955 ha; tổng số tiền chi trả dịch vụ môi trường rừng năm 2024 (nguồn thu 2023) hơn 9,8 tỷ đồng, trong đó: Trên 8,5 tỷ đồng chi trả cho 23 cộng đồng bản, tổ chức ký hợp đồng nhận khoán bảo vệ rừng trên địa bàn.  

Bản Ít, xã Mường La được giao quản lý hơn 1.100 ha rừng, hằng năm, bản được chi trả khoảng 350 triệu đồng. Ông Cà Văn Ngắm, Bí thư chi bộ, Trưởng bản Ít, cho biết: Từ số tiền dịch vụ môi trường rừng hằng năm nhận được, cộng đồng bản đã bàn bạc, thống nhất sử dụng dùng để mua sắm dụng cụ phục vụ công tác tuần tra, bảo vệ rừng, làm đường băng cản lửa, PCCCR, hỗ trợ các thành viên tổ bảo vệ rừng, xây dựng, sửa chữa các công trình của bản. Nhờ vậy, người dân không xâm hại đến rừng và động vật hoang dã, diện tích rừng được giao cho bản bảo vệ ngày càng phát triển tốt hơn.

Ban Quản lý rừng đặc dụng – phòng hộ Thuận Châu được giao nhiệm vụ quản lý, bảo vệ gần 26.500 ha rừng và đất lâm nghiệp, hệ sinh thái đa dạng với nhiều loại động thực vật phong phú. Rừng đặc dụng nằm trên địa giới các xã vùng sâu, vùng xa, tỷ lệ hộ nghèo cao, nhu cầu đời sống phụ thuộc nhiều vào rừng và đất rừng, bởi vậy nguồn chi trả dịch vụ môi trường rừng là yếu tố quan trọng để huy động nhân dân tham gia giữ rừng.

Ông Nguyễn Văn Việt, Giám đốc Ban Quản lý rừng đặc dụng - phòng hộ Thuận Châu, cho biết: Hằng năm, Ban phối hợp kiểm tra, theo dõi diễn biến tài nguyên rừng, làm cơ sở triển khai thực hiện chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng, tạo điều kiện cho người dân có thu nhập ổn định từ nghề rừng được triển khai thực hiện tốt. Hiện nay, Ban ký hợp đồng khoán bảo vệ rừng phục vụ chi trả dịch vụ môi trường rừng với 64 các cộng đồng bản, tổ chức trên địa bàn lâm phần được giao quản lý. Diện tích cung ứng dịch vụ môi trường rừng năm 2024 (nguồn thu 2023) của Ban là 18.839 ha; tổng số tiền chi trả dịch vụ môi trường rừng năm 2024 (nguồn thu 2023) là 6 tỷ 632 triệu đồng, trong đó: 5 tỷ 652 triệu đồng chi trả cho 64 cộng đồng bản, tổ chức ký hợp đồng nhận khoán bảo vệ rừng trên địa bàn.

Bản Lái, xã Nậm Lầu, trước đây, do diện tích đất canh tác ít, nên bà con thường hay phá rừng làm nương. Nhưng từ khi có chính sách chi trả dịch môi trường rừng, không những mang lại nguồn thu đáng kể cho bản, mà còn góp phần quan trọng bảo vệ và phát triển rừng bền vững. Anh Lường Văn Món, Bí thư chi bộ, Trưởng bản cho biết: Bản nhận khoán bảo vệ gần 470 ha rừng. Tổ bảo vệ rừng có 24 thành viên, mỗi tháng, đi tuần rừng ít nhất 3 lần. Trung bình mỗi năm bản Lái được chi trả 130 triệu đồng tiền dịch vụ môi trường rừng. Hằng năm, sau khi nhận tiền, Ban quản lý bản tổ chức họp dân công khai số tiền, các khoản chi tiêu. Trong đó, trích 20% cho các hoạt động quản lý, bảo vệ, PCCCR và trả thù lao cho thành viên tổ quản lý bảo vệ rừng để thực hiện tuần tra, kiểm tra rừng; 60% để làm đường giao thông nông thôn và các công trình xây dựng nông thôn mới.

Từ nguồn chi trả dịch vụ môi trường rừng đã giúp các ban quản lý rừng đặc dụng, khu bảo tồn thiên nhiên có thêm nguồn lực, giúp các cộng đồng bản xây dựng, sửa chữa nhà văn hóa bản, lớp học, làm đường giao thông nông thôn, công trình thủy lợi, nước sinh hoạt, góp phần phục vụ sản xuất, nâng cao đời sống nhân dân; tạo chuyển biến rõ rệt trong việc nâng cao nhận thức, ý thức, trách nhiệm của cộng đồng về công tác bảo vệ, phát triển rừng.