Phù Yên vốn được biết đến với những món ăn độc đáo mang hương vị riêng của đồng bào dân tộc Thái nơi đây. Đến huyện, chắc hẳn không ai quên được vị đắng nhè nhẹ của cháo quả đắng, vị mắc khén thơm nồng trong canh bon, vị giòn ngậy của “tôm bay” Mường Tấc và vị ngọt bùi của trứng kiến hấp. Nhưng có một món ăn thực sự khiến người dân trong vùng “săn lùng” vì độ hiếm và cũng bởi vị ngon mà nó mang lại, đó là nấm mối. Dù chế biến đơn giản hay cầu kỳ thì nấm mối vẫn mang vị ngọt dịu đặc trưng, riêng biệt và không thể trộn lẫn.

Món nấm mối xào rau bí.

Nói nấm mối hiếm, bởi thời gian sinh trưởng và phát triển của nấm rất ngắn, khoảng thời gian đầu mùa mưa từ tháng 5 đến giữa tháng 6 âm lịch. Cứ sau trận mưa, nấm sẽ mọc lên thành từng đám, quanh những tổ mối đất có khi kéo dài hàng mét. Gọi là nấm mối bởi loại nấm này chỉ mọc ở những nơi có nhiều mối sinh sống. Nấm thường xuất hiện ở những mô đất cao, có màu trắng, gốc hơi ngả vàng. Để tìm được nấm, phải tìm ở những khu vực có nhiều cây mục, nơi có những ụ mối to. Nấm mối mới mọc có đầu nhú trên mặt đất, chừng hơn ngày sau nấm nhô khỏi mặt đất và bắt đầu nở, đây là lúc hái nấm dễ nhất và dùng để chế biến đúng độ ngon nhất. Đặc biệt, nhổ nấm phải nhổ thật nhẹ tay để lấy hết chân nấm, vì nấm bị đứt chân, giá bán sẽ không cao.

Đã thành lệ, cứ sau trận mưa, khi nấm mối nhú lên khỏi lớp đất rừng đã ngậm đủ nước, trên các ngả đường hướng về chợ trung tâm huyện, sẽ thấy các mẹ, các chị đồng bào Mông lưng gùi lu cở, tay cầm chùm nấm đi dạo bán. Những tai nấm lùm lùm như chiếc ô nhỏ xinh, phần mũ lớt phớt màu đen láng bóng, thân nấm mập mạp lấm lem đất, khiến cho bất kỳ thực khách bắt gặp trên đường đều không “đành lòng” mà nhấn ga đi tiếp. Người dân cứ gặp nấm ở đâu là mua luôn ở đấy và thường không mặc cả, bởi ai cũng biết bà con phải dãi dầm nắng mưa, lặn lội núi đồi mới có được chùm nấm mối. Và cũng bởi, nấm là món quà thiên nhiên ban tặng nên cũng ít người so đo đắt rẻ.

Dạo một vòng quanh khu chợ trung tâm huyện Phù Yên, chúng tôi bắt gặp vài người dân ngồi bán nấm. Giá bán đầu mùa không hề rẻ, nhưng do mọc tự nhiên, lại không có thuốc bảo vệ thực vật nên nấm mối tươi đầu mùa mưa là loại thực phẩm “sạch” đáng tin cậy, rất được lòng các thực khách. Hiện, giá nấm mối trên thị trường giao động từ 160 đến 300 nghìn đồng/kg tùy thời điểm, vì vậy, chuyện người đi hái nấm gặp may, trúng ụ mối to, nhiều nấm, ngày kiếm vài trăm nghìn đồng đến triệu đồng là không khó.

Nấm mối ăn mềm, nhưng không bở, chế biến đơn giản nhưng vẫn giữ nguyên được hương vị tự nhiên. Nấm mua về chỉ cần phủi lớp đất bám ở rễ rồi rửa sạch qua nước muối. Sau đó, xé ra bỏ vào nồi, cho thêm ít muối và đặt trên bếp lửa, nấm sẽ tự tiết nước, chờ nước sôi liu riu là có thể dùng được. Với những ngày mưa gió, món cháo nấm mối lạ miệng chắc chắn là món ăn ngon mà bạn không thể bỏ qua. Chế biến món này không mất nhiều thời gian, nhưng bạn phải biết cách sơ chế nấm. Theo kinh nghiệm của bà con, để cháo có vị ngọt và thơm ngon, bạn không nên dùng dao thái nấm mà nên dùng tay xé như xé thịt gà. Nấm rửa sạch, xé thành từng sợi vừa ăn, sau đó, phi thơm hành khô, bỏ nấm vào xào cho săn, rồi trút vào nồi cháo, nêm nếm gia vị, thêm ít hành lá cho món ăn dậy mùi thơm là có thể thưởng thức.

Món nấm mối có thể chế biến theo nhiều cách khác nhau nhưng điểm chung đều mang lại cảm giác ngon, ngọt khó quên cho những người thưởng thức. Tuy nhiên, bà con đi hái nấm cần thực sự cẩn trọng, phân biệt đúng loại nấm để tránh tình trạng hái nhầm nấm độc gây nguy hiểm cho người sử dụng.

Lò Thái (CTV)