Nguyên nhân dẫn đến mất cân bằng giới tính khi sinh vẫn chủ yếu bắt nguồn từ tư tưởng trọng nam khinh nữ, mong muốn có con trai để “nối dõi tông đường”. Cùng với đó, sự phát triển của các phương tiện chẩn đoán giới tính thai nhi, như siêu âm, đã vô tình tạo điều kiện cho việc lựa chọn giới tính khi sinh.

Thực hiện Đề án “Giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh”, tỉnh Sơn La đã ban hành nhiều chương trình, kế hoạch về công tác dân số và phát triển. Các ngành, địa phương đã tập trung triển khai đồng bộ nhiều giải pháp, đặc biệt chú trọng tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho người dân, với nội dung, hình thức phong phú, phù hợp từng nhóm đối tượng. Hoạt động truyền thông được thực hiện qua các phương tiện thông tin đại chúng, hội nghị, tư vấn trực tiếp, sinh hoạt cộng đồng, sân khấu hóa, hay sản xuất các ấn phẩm truyền thông đa dạng.

Trong giai đoạn 2016-2025, các sở, ngành, đoàn thể trên địa bàn tỉnh đã phối hợp triển khai hàng loạt hoạt động tuyên truyền, tập huấn, phổ biến pháp luật về bình đẳng giới, dân số - kế hoạch hóa gia đình và phòng, chống bạo lực gia đình. Các sở, ngành đã tổ chức 48 hội nghị tập huấn; 34 buổi ngoại khóa; 10 lễ ra quân; 5 cuộc thi tìm hiểu về bình đẳng giới. Biên soạn, phát hành hơn hàng nghìn tờ rơi, tờ gấp; treo pa nô, băng zôn tuyên truyền; tổ chức hơn 150 cuộc tư vấn pháp luật về bình đẳng giới, 20 buổi truyền thông trực tiếp cho hơn 20.000 lượt cán bộ, chiến sĩ và nhân dân vùng biên giới. Trong đó, tập trung truyền thông về nguyên nhân, hệ lụy và các giải pháp để giải quyết tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh; kiến thức về giới tính, kỹ năng chăm sóc sức khỏe sinh sản và các biện pháp kế hoạch hóa gia đình; Luật bình đẳng giới, Luật phòng chống bạo lực gia đình, Luật hôn nhân và gia đình...

Các trường học cũng đã thành lập và duy trì các câu lạc bộ “Bạn gái tiêu biểu”, thông qua các buổi sinh hoạt câu lạc bộ, học sinh được chia sẻ kinh nghiệm học tập, rèn luyện, trao đổi về tình bạn, tình yêu, và đặc biệt là vai trò của phụ nữ trong xã hội hiện đại... góp phần thay đổi dần những định kiến về giới, nâng cao vị thế của phụ nữ và trẻ em gái. Ngoài ra, nội dung tuyên truyền về bình đẳng giới và kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh cũng được lồng ghép vào chương trình giảng dạy tại Trường Chính trị tỉnh, các trường cao đẳng, THPT, THCS và trung tâm giáo dục thường xuyên, phù hợp với từng cấp học.

Ông Đinh Anh Tuấn, Chi cục trưởng Chi cục Dân số tỉnh, cho biết: Sau 10 năm thực hiện Đề án “Giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh”, tỷ số giới tính khi sinh tại Sơn La đã có xu hướng giảm và từng bước được kiểm soát. Giai đoạn 2016-2020, tỷ số này dao động từ 120 - 121,8 nam/100 nữ. Tuy nhiên, từ năm 2020 trở lại đây, nhờ sự vào cuộc mạnh mẽ của các cấp, ngành cùng các giải pháp truyền thông và can thiệp, tỷ lệ đã dần ổn định. Năm 2022, Sơn La ghi nhận tỷ lệ thấp nhất là 116,4/100; năm 2024 duy trì ở mức 118,0/100 và ước tính năm 2025 là 118,5 nam/100 nữ.

Trung tâm Y tế khu vực Sông Mã hiện quản lý 9 trạm y tế xã, tỷ lệ giới tính khi sinh hiện là 116 nam/100 nữ, với 779 trẻ được sinh ra trong năm, trong đó 418 bé trai và 361 bé gái. Bác sĩ Đặng Huy Cường, Giám đốc Trung tâm, thông tin: Đơn vị đã tăng cường phối hợp với các xã tổ chức truyền thông, lồng ghép nội dung bình đẳng giới vào các buổi sinh hoạt cộng đồng và trường học, giúp người dân hiểu rõ hơn về hậu quả lâu dài của tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh. Đặc biệt, các hoạt động ngoại khóa dành cho học sinh được đẩy mạnh, góp phần hình thành tư duy bình đẳng giới ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường.

Tỉnh Sơn La đang tiếp tục kiên trì triển khai đồng bộ các giải pháp thực hiện mục tiêu đưa tỷ số giới tính khi sinh trở về mức cân bằng tự nhiên, hướng tới xây dựng một xã hội công bằng, văn minh.