Theo đánh giá chung, tham nhũng vẫn đang diễn biến phức tạp, xảy ra ở nhiều cấp, nhiều ngành, nhiều lĩnh vực và chưa bị đẩy lùi.

Tổng Thanh tra Chính phủ Phan Văn Sáu phát biểu tại phiên họp.

Ngày 21/9, tại Hà Nội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến vào báo cáo công tác phòng chống tham nhũng (PCTN) năm 2016 của Chính phủ.

Chưa xóa bỏ được cơ chế "xin, cho" là điều kiện dung dưỡng tham nhũng

Trình bày báo cáo công tác PCTN năm 2016, Tổng Thanh tra Chính phủ  Phan Văn Sáu cho biết, trong năm 2016 (từ 1/10/2015 đến 31/7/2016), công tác PCTN đã thúc đẩy sự chuyển biến rõ nét trên hầu hết các lĩnh vực quản lý nhà nước, góp phần tích cực xây dựng xã hội công khai, minh bạch, dân chủ, củng cố và giữ vững niềm tin của nhân dân.

Tuy nhiên, tham nhũng vẫn đang diễn biến phức tạp, xảy ra ở nhiều cấp, nhiều ngành, nhiều lĩnh vực và chưa bị đẩy lùi. Công tác PCTN nói chung chưa đạt yêu cầu, mục tiêu đề ra và vẫn còn nhiều hạn chế, yếu kém. Trong đó, thể chế, chính sách về quản lý kinh tế - xã hội trên nhiều lĩnh vực vẫn còn bất cập; công khai, minh bạch còn hạn chế, chưa xóa bỏ được cơ chế "xin, cho" là điều kiện dung dưỡng và làm nảy sinh tham nhũng.

Đáng chú ý, việc tổ chức thực hiện các chủ trương, chính sách, pháp luật ở một số nơi chưa tốt, kỷ cương, kỷ luật không nghiêm. Bên cạnh đó là bệnh thành tích, né tránh trách nhiệm, bao che sai phạm trong nội bộ còn xảy ra ở nhiều cơ quan, tổ chức, đơn vị. Số người đứng đầu bị xử lý trách nhiệm khi để xảy ra tham nhũng còn ít so với số vụ việc tham nhũng được phát hiện.

Việc kê khai tài sản, thu nhập còn nặng về hình thức. Tình trạng lợi dụng truyền thống văn hóa về tặng quà, cảm ơn để biếu xén, đưa hối lộ vì động cơ vụ lợi còn khá phổ biến.

Mặt khác, công tác kiểm tra, giám sát ở nhiều nơi, nhiều cấp còn yếu. Việc xử lý tham nhũng trong nhiều trường hợp còn chưa nghiêm, chưa kịp thời.

Cần chỉ rõ địa chỉ, trách nhiệm cụ thể cá nhân, đơn vị có hành vi tham nhũng

Thẩm tra báo cáo công tác PCTN của Chính phủ, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp (UBTP) Lê Thị Nga đánh giá:  Báo cáo của Chính phủ đã phản ánh khá đầy đủ công tác PCTN với  nhiều kết quả đáng ghi nhận.

Bên cạnh những kết quả đạt được, thực tiễn cho thấy, công tác PCTN vẫn chưa đạt được mục tiêu “từng bước ngăn chặn, đẩy lùi tham nhũng”. Nhiều tồn tại, hạn chế đã được Uỷ ban Tư pháp (UBTP) nêu ra từ những năm trước nhưng vẫn chưa có nhiều chuyển biến. Trong đó, phải kể đến vẫn còn nhiều văn bản pháp luật thiếu minh bạch, sơ hở, chồng chéo nhưng chậm được sửa đổi làm cản trở sự phát triển kinh tế - xã hội; chưa loại bỏ được cơ chế “xin – cho” là nguyên nhân quan trọng làm phát sinh tham nhũng. “Thực trạng này đã kéo dài nhiều năm nay”, bà Nga nói.

Đáng lưu ý, người dân, doanh nghiệp ngày càng có tư tưởng chấp nhận, chịu đựng tham nhũng trong giải quyết công việc có liên quan đến chính quyền, có ý kiến đánh giá tình trạng đưa, nhận hối lộ, “lót tay” dường như đã trở thành khá phổ biến. Một trong những nguyên nhân của tình trạng này là do bệnh thành tích, “nói chưa đi đôi với làm” và thiếu sự kiểm tra, giám sát của cấp trên.

Bên cạnh đó, đại biểu Quốc hội, dư luận cử tri và báo chí phản ánh trong công tác điều động, bổ nhiệm cán bộ thời gian qua có một số trường hợp lạm dụng quy định để điều động, bổ nhiệm cán bộ không đủ điều kiện, tiêu chuẩn, phẩm chất, năng lực, chưa thật sự tiêu biểu, thiếu kinh nghiệm thực tế là người trong gia đình, người thân; có trường hợp bổ nhiệm ồ ạt vào thời điểm chuyển giao nhiệm kỳ; có trường hợp bổ nhiệm cả cán bộ có trách nhiệm trong việc làm thua lỗ, thất thoát lớn vốn, tài sản nhà nước. Thực tế này đang gây bức xúc, bất bình trong dư luận, làm giảm sút lòng tin của cán bộ Đảng viên và nhân dân vào chủ trương đúng đắn của Đảng, Nhà nước.

Về xử lý trách nhiệm của người đứng đầu, việc xử lý trách nhiệm người đứng đầu để xảy ra tham nhũng tại cơ quan, tổ chức, đơn vị vẫn còn bị xem nhẹ và chưa tương xứng với số vụ án tham nhũng được đưa ra xét xử thời gian qua.

Công tác kiểm tra, tự kiểm tra để PCTN còn yếu nên hầu như rất ít phát hiện được tham nhũng; có trường hợp đã phát hiện được nhưng lại xử lý nhẹ hoặc xử lý nội bộ.

Cần phân tích nguyên nhân giảm tỷ lệ án treo tham nhũng

Đáng lưu ý, qua giám sát của UBTP thì trong ba năm gần đây, số vụ án tham nhũng được phát hiện, khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử giảm dần.  Hành vi tham nhũng được phát hiện và xử lý chủ yếu là các vụ án tham nhũng nhỏ ở cấp xã hoặc những vụ tham nhũng đặc biệt nghiêm trọng được dư luận xã hội quan tâm…

Chủ nhiệm Lê Thị Nga cho rằng, đánh giá đúng về tình hình tham nhũng có ý nghĩa quyết định trong việc đề ra các giải pháp PCTN. Tuy nhiên, Chính phủ đánh giá vẫn cơ bản như các năm 2013, 2014, 2015: “tình hình tham nhũng vẫn đang diễn biến phức tạp, xảy ra ở nhiều cấp, nhiều ngành, nhiều lĩnh vực và chưa bị đẩy lùi”. Đáng lưu ý, trong 4 năm gần đây, Chính phủ không còn đánh giá tình hình tham nhũng ở mức độ “nghiêm trọng” như năm 2012 trở về trước trong khi đánh giá của Ban Chấp hành Trung ương Đảng cũng như phản ánh của người dân và doanh nghiệp thì “tham nhũng vẫn còn nghiêm trọng”.

Báo cáo của Chính phủ đã nêu lên nhiều tồn tại, hạn chế trong công tác PCTN nhưng chưa chỉ rõ địa chỉ cụ thể của tồn tại, hạn chế đó và trách nhiệm cá nhân của người có thẩm quyền nên không có tác động để chỉnh đốn, thay đổi.

“Để xây dựng một Chính phủ liêm chính, cơ quan tư pháp liêm chính như cam kết trước Quốc hội của Thủ tướng Chính phủ và Chánh án Tòa án nhân dân tối cao thì trước hết phải có thay đổi đột phá trong đánh giá đúng, thực chất tình hình tham nhũng, thẳng thắn chỉ ra địa chỉ cụ thể của những tồn tại, hạn chế trong ngành, lĩnh vực nào, địa phương nào và trách nhiệm thuộc về cá nhân nào”, UBTP kiến nghị.

Bên cạnh những nguyên nhân đã được nêu trong Báo cáo của Chính phủ, UBTP nhấn mạnh thêm một số nguyên nhân quan trọng như: công tác tổ chức thực hiện pháp luật về PCTN còn hạn chế; quản lý nhà nước trên một số lĩnh vực bị buông lỏng, kỷ cương, kỷ luật chưa nghiêm; một số nơi chưa thực hiện đúng chủ trương của Đảng về chống tham nhũng, nói không đi đôi với làm, quyết tâm chống tham nhũng chỉ nằm trên văn bản còn hành động trên thực tế lại chưa tương xứng; có một số cán bộ còn bao che, “bảo kê” cho vi phạm.

Cho ý kiến vào báo cáo của Chính phủ về công tác Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên,Thiếu niên và Nhi đồng Phan Thanh Bình tỏ băn khoăn: Theo số liệu Tòa án cung cấp thì số vụ án tham nhũng xử án treo trong năm 2016 giảm đến hơn 50% so với năm trước, điều này nói lên điều gì? Xử lý tội phạm tham nhũng chặt chẽ hơn hay như thế nào? “Cần nghiêm túc phân tích nguyên nhân giảm tỷ lệ án treo tham nhũng”, ông Bình đề nghị.

Ủy viên Thường trực Ủy ban Quốc phòng - An ninh Quốc hội Nguyễn Mai Bộ cũng đề nghị quan tâm việc cho hưởng án treo thời gian qua có đúng không? Thực tế cho thấy có bị cáo tham nhũng cách đây vài năm mà giờ mới khởi tố, đến khi xét xử lại áp dụng tình tiết bị cáo có nhân thân tốt, điều này có đúng không bởi nếu nhân thân tốt đã không tham nhũng? Hay cho bị cáo được áp dụng tình tiết giảm nhẹ tội là được khen thưởng trong thời kỳ chưa phát hiện tham nhũng. "Đó là khen thưởng nhầm, giờ đề nghị không được áp dụng nữa", ông Nguyễn Mai Bộ nói.

Trong báo cáo Chính phủ cũng thừa nhận việc kê khai tài sản hiện nay còn mang tính hình thức, tuy nhiên Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại Nguyễn Văn Giàu đặt vấn đề: Đây là vấn đề lớn, tại sao không thấy đề cập giải pháp để khắc phục tình trạng này?