Tỉnh ta có địa hình đồi núi, khí hậu khắc nghiệt và nguồn nước thay đổi theo mùa; cùng với đó, do đổi khí hậu làm suy giảm nguồn nước, khiến việc xây dựng, quản lý, vận hành các công trình cấp nước sinh hoạt gặp khó khăn, một số khu vực còn thiếu nước mùa khô hoặc ô nhiễm do sản xuất nông nghiệp.

Các sở, ngành, địa phương đẩy mạnh tuyên truyền cộng đồng về tiết kiệm và bảo vệ nguồn nước; ứng dụng công nghệ số như IoT để giám sát chất lượng nước thời gian thực; sửa chữa, nâng cấp hạ tầng, quản lý bền vững và đầu tư hoàn thành các công trình nước sạch. Trong đó, chính quyền địa phương giữ vai trò trọng tâm trong giám sát, bảo vệ nguồn nước và hướng dẫn người dân sử dụng hiệu quả.

Ông Trần Văn Hải, Phó Giám đốc Trung tâm Nước và Quan trắc môi trường tỉnh, cho biết: Hiện nay, Trung tâm quản lý, khai thác và vận hành 27 công trình cấp nước, cung cấp nước sạch cho hàng nghìn hộ dân nông thôn trong tỉnh. Các công trình chủ yếu lấy nước từ sông, suối, hồ chứa, qua xử lý rồi phân phối đến người dân. Đơn vị đã phối hợp chính quyền địa phương tuyên truyền sử dụng nước tiết kiệm, nâng cao ý thức bảo vệ nguồn nước, giúp các công trình hoạt động bền vững, hiệu quả.

Sau khi hợp nhất và thành lập Sở Nông nghiệp và Môi trường và mô hình chính quyền địa phương 2 cấp đi vào hoạt động, việc quản lý tài sản, khai thác và vận hành các công trình cấp nước tập trung đã được triển khai theo 4 mô hình, gồm: Mô hình cộng đồng có người dân địa phương tham gia trực tiếp vào quản lý, bảo trì, phù hợp với các công trình nhỏ lẻ ở vùng sâu, vùng xa. Mô hình doanh nghiệp tư nhân hoặc nhà nước tham gia khai thác, đảm bảo tính chuyên nghiệp và hiệu quả kinh tế. Mô hình các đơn vị sự nghiệp chịu trách nhiệm chính, với sự hỗ trợ từ ngân sách Nhà nước. Mô hình HTX với sự kết hợp giữa cộng đồng và doanh nghiệp, khuyến khích sự tham gia của nhân dân. Các mô hình đã giúp phân rõ trách nhiệm từ bảo trì đến thu phí, nhưng còn hạn chế về nhân lực chuyên môn, thiết bị hư hỏng do lũ và khó khăn trong ký kết hợp đồng. Để khắc phục, tỉnh đã chỉ đạo tăng cường đào tạo cán bộ và ứng dụng công nghệ giám sát từ xa.

Ông Lò Văn Diêu, nhân viên Trạm cấp nước tập trung Nong Lay - Tông Cọ, xã Chiềng La, cho hay: Năm 2017, sau khi tiếp nhận từ Trung tâm Nước sạch và VSMT nông thôn (nay là Trung tâm Nước và Quan trắc môi trường), Trạm cấp nước hoạt động theo mô hình HTX quản lý và cung cấp nước cho gần 2.000 hộ dân thuộc 2 xã Nong Lay và Tông Cọ cũ, với công suất 1.500 m³/ngày đêm. Đến nay, trạm vẫn duy trì mô hình này, trích một phần doanh thu từ nước thương phẩm để bảo dưỡng máy móc và đường ống.

Còn tại xã Phù Yên có 6 công trình cấp nước, bảo đảm cung cấp nước sinh hoạt cho gần 47.300 người dân. Chính quyền địa phương luôn chú trọng tuyên truyền nhân dân sử dụng nước tiết kiệm gắn với bảo vệ nguồn nước. Ông Đinh Đức Thắng, Chủ tịch UBND xã, cho biết: Hầu hết đầu nguồn nước của xã nằm tại các xã Mường Cơi và Suối Tọ, xã đã phối hợp cắm mốc bảo vệ bán kính 500m, đồng thời tuyên truyền người dân không dùng thuốc bảo vệ thực vật tại khu vực này. Bên cạnh đó, xã thường xuyên phát loa kêu gọi các hộ sử dụng nước tiết kiệm, tránh lãng phí.

Công tác quản lý, vận hành và khai thác các công trình cấp nước tập trung nông thôn đã đi vào nền nếp, góp phần xây dựng nông thôn mới xanh - sạch - đẹp. Để đạt mục tiêu 100% hộ dân có nước sạch vào năm 2028, cần thêm chính sách hỗ trợ của Nhà nước và sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền, cộng đồng và doanh nghiệp, góp phần nâng cao chất lượng sống cho người dân vùng nông thôn.