Nhắc đến Yên Châu là nhắc đến vùng đất trù phú với giống xoài tròn đặc sản, hương thơm, vị ngọt đậm, được người tiêu dùng ưa chuộng. Đây là giống xoài bản địa, được trồng lâu đời và nổi tiếng hơn từ khi được cấp chứng nhận chỉ dẫn địa lý. Những năm gần đây, địa phương đã chú trọng bảo tồn, chọn cây đầu dòng, ghép cải tạo thay giống thoái hóa, áp dụng kỹ thuật thâm canh để nâng cao năng suất, chất lượng. Nhờ đó, diện tích xoài tròn đã mở rộng lên hơn 600 ha. Ngoài ra, còn trồng nhiều giống xoài khác như Thái, Úc, Đài Loan với tổng diện tích hơn 3.000 ha, trong đó gần 1.000 ha đạt tiêu chuẩn VietGAP, hữu cơ; 298 ha được cấp mã số vùng trồng phục vụ xuất khẩu.

Hôm nay đi dọc từ trung tâm xã Yên Châu, Chiềng Hặc đến xã vùng cao, biên giới Yên Sơn, Phiêng Khoài, Lóng Phiêng, những quả đồi đã phủ kín xoài, chuối, mận, nhãn… Vùng cây ăn quả đã mang lại nguồn thu nhập ổn định cho đồng bào các dân tộc. Nhờ sự đa dạng tiểu vùng sinh thái và khí hậu nên các xã đều có lợi thế phát triển nhiều loại cây ăn quả đặc sản, dọc suối Vạt, khí hậu khô nóng thích hợp trồng xoài, chuối; vùng cao đất đỏ phù hợp với nhãn; miền biên giới mát mẻ quanh năm thuận lợi cho mận, lê phát triển. Chủ trương của tỉnh về chuyển đất dốc sang trồng cây ăn quả đã đem lại hiệu quả rõ rệt, cả vùng có gần 12.500 ha cây ăn quả, sản lượng đạt hơn 100.000 tấn mỗi năm.

Cũng giống như xoài, nhãn là một đặc sản địa phương của Yên Châu. Từ những gốc nhãn địa phương cho năng suất thấp, các hộ đã học hỏi cách cải tạo, ghép giống nhãn mới cho năng suất cao hơn, đặc biệt là giống nhãn chín muộn quả to, cùi dày, mọng nước, bán đắt hàng và được giá. Với trên 3.500 ha nhãn ghép, tập trung ở các xã Tú Nang, Chiềng Hặc… loại cây trồng này đã giúp nhiều gia đình có cuộc sống ngày càng ổn định.

Ở vùng biên giới xã Yên Sơn, Phiêng Khoài, nông dân đã trồng đa dạng loại quả đặc sản được thị trường đón nhận, như mận hậu, trái dâu tây, lê, chanh leo. Tiêu biểu như HTX Kiên Cường, xã Phiêng Khoài, đã đưa cây lê và mận hậu vào trồng thành công. Bà Đinh Thị Mây, Giám đốc chia sẻ: HTX hiện có 70 ha lê Tai Nung và 30 ha mận hậu trồng theo quy trình hữu cơ. Toàn bộ sản xuất được quản lý bằng hệ thống giám sát tại vườn, sản phẩm có tem truy xuất nguồn gốc và bộ nhận diện nhãn hiệu. Mỗi năm, HTX thu hoạch hơn 700 tấn quả, tiêu thụ qua siêu thị, cửa hàng hoa quả sạch và sàn thương mại điện tử, mang về gần 4 tỷ đồng doanh thu. Đến nay, HTX đã xây dựng thành công thương hiệu mận Ruby, nhiều năm liền được chọn phục vụ trong suất ăn của hãng hàng không trong nước; còn sản phẩm lê đã được công nhận OCOP cấp tỉnh.

Năng suất, chất lượng các vườn cây ăn quả nâng lên nhờ ứng dụng tiến bộ khoa học công nghệ vào sản xuất, như: ghép nhãn chín muộn, xoài giống Úc, Thái Lan, Đài Loan, chọn lọc giống đầu dòng xoài tròn, lê Tai Nung... Đầu năm 2025, UBND tỉnh công nhận 3 vùng nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, gồm: vùng mận xã Phiêng Khoài, vùng nhãn xã Lóng Phiêng và vùng xoài xã Chiềng Hặc, tổng diện tích 1.030 ha.

Diện tích cây ăn quả được mở rộng theo lợi thế từng vùng gắn với sản xuất an toàn nên đã tạo được nhiều sản phẩm xuất khẩu sang thị trường khó tính, như: EU, Úc, Mỹ, Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc... Đặc biệt là sau khi thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, 14 xã, thị trấn của huyện Yên Châu được sắp xếp thành 5 đơn vị hành chính mới, gồm các xã: Yên Châu, Chiềng Hặc, Lóng Phiêng, Phiêng Khoài, Yên Sơn. Sau khi sáp nhập, mỗi địa phương có cơ hội mở rộng không gian, mang một lợi thế riêng để phát triển.

Nối tiếp những thành tựu đạt được, các xã đang tập trung phát triển sản xuất theo quy mô liền vùng, gắn với bảo quản chế biến và tiêu thụ sản phẩm, đặc biệt là phát triển vùng nguyên liệu cho các nhà máy; chú trọng xúc tiến thương mại, mở rộng thị trường, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp đầu tư, liên kết tiêu thụ sản phẩm để vùng đất “chuối ngọt, xoài thơm” chuyển mình mạnh mẽ, đem lại giá trị kinh tế, nâng cao đời sống và thu nhập cho người dân.

Ông Lù Văn Cường, Bí thư Đảng ủy xã Yên Châu, cho biết: Sau khi sáp nhập, xã có diện tích đất nông nghiệp rộng hơn, trải dọc quốc lộ 6, thuận lợi để phát triển cây ăn quả và là địa bàn trung tâm kết nối tiêu thụ sản phẩm. Phát huy những kết quả đạt được, xã tiếp tục vận động nhân dân duy trì diện tích cây ăn quả đặc trưng như xoài, chuối, nhãn...; bảo tồn các giống đầu dòng, áp dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất, nâng cao chất lượng sản phẩm.

Phát huy lợi thế vùng miền, bà con các dân tộc tập trung phát triển những cây trồng thế mạnh để cải thiện đời sống. Vùng đất Yên Châu, từng ghi dấu hào hùng trong lịch sử, nay thêm rạng rỡ với các mô hình cây ăn quả chất lượng cao. Đây là minh chứng rõ nét cho quá trình đổi mới, biến nơi từng gian khó thành vựa quả hàng hóa, mang lại cuộc sống ấm no cho nhân dân.