Do thời tiết khắc nghiệt, hiện nay, tình trạng thiếu nước đang diễn ra ở nhiều nơi, các ao, hồ chứa nước đứng trước nguy cơ dần cạn kiệt. Song nhờ áp dụng mô hình quản lý tưới tiết kiệm nước trên công trình thủy lợi hồ Lái Bay nên cơ bản diện tích cây trồng ở xã Phổng Lái (Thuận Châu) được cung cấp đủ nước tưới, sinh trưởng và phát triển tốt.

Hồ chứa nước công trình thủy lợi hồ Lái Bay, xã Phổng Lái (Thuận Châu).

Công trình thủy lợi hồ Lái Bay hiện tại lượng nước dự trữ đang ít hơn so với cùng thời điểm những năm trước, song vẫn đáp ứng cơ bản nhu cầu nước tưới cho các chân ruộng của người dân. Theo ông Sùng A Mang, Phó Chủ tịch UBND xã Phổng Lái, công trình thủy lợi hồ Lái Bay thuộc xã Phổng Lái dung tích 1,328 triệu m³, được đầu tư xây dựng năm 2009, đưa vào khai thác năm 2013, có thể đáp ứng tưới cho 40 ha ruộng lúa 2 vụ và tưới ẩm 300 ha chè và cà phê. Đồng thời, tạo nguồn cấp nước sinh hoạt cho trên 7.000 nhân khẩu trên địa bàn.

Qua tìm hiểu, được biết công trình thủy lợi hồ Lái Bay có hệ thống dẫn nước gồm 2 phần chính là tuyến ống chính bằng ống gang phi 300 dài trên 8 km và tuyến ống nhánh bằng ống HDPE từ phi 90 đến 200 dài gần 13 km. Do đó, việc dẫn nước và đảm bảo cấp nước cho tất cả các hộ sử dụng nước từ đầu nguồn tới cuối nguồn là không ít khó khăn. Thời gian đầu, công trình chỉ phục vụ được 40 ha lúa nước 2 vụ phía đầu nguồn, phần diện tích tưới ẩm và cấp nước sinh hoạt phía cuối nguồn luôn ở trong tình trạng thiếu, công tác quản lý, điều tiết rất trục trặc. Nguyên nhân là lượng nước đến từng hộ gia đình không được kiểm soát chặt chẽ, người dân tùy tiện sử dụng gây thất thoát; nhiều hộ gia đình ở đầu nguồn không sử dụng tiết kiệm nước, thiếu công bằng trong việc sử dụng giữa đầu nguồn và cuối nguồn vì không có thiết bị đo đếm. Bên cạnh đó, do đơn vị quản lý không thu được tiền nước của các hộ sử dụng, nên không có kinh phí để duy tu, sửa chữa thường xuyên, dẫn đến hệ thống ống dẫn nước bị hư hỏng, công trình xuống cấp, không phát huy hết năng lực... Trước thực trạng đó, năm 2015, Chi cục Thủy lợi Sơn La thí điểm mô hình quản lý tưới tiết kiệm nước tại hồ Lái Bay, với sự đầu tư đồng hồ đo nước và các thiết bị phụ trợ và nhận được sự đồng tình, hưởng ứng của người dân, bà con sẽ đóng góp tuyến ống từ sau đồng hồ đến nơi sử dụng, trả phí sử dụng nước, nên đã có ý thức tiết kiệm, trách nhiệm trong bảo vệ và sử dụng hợp lý nguồn nước. Đồng thời, từ nguồn kinh phí thu được, công trình được duy tu sửa chữa, kịp thời khắc phục ngay những hư hỏng phát sinh trong quá trình vận hành.

Năm 2017, khi mực nước xuống thấp, các cơ quan chức năng và đơn vị quản lý đã kiểm tra và phát hiện 4 hố sụt do các hang các-tơ bên phải của hồ gây ra, khiến lượng nước trong hồ bị thất thoát. Trước tình hình đó, tỉnh ta đã trình và được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn hỗ trợ vốn từ nguồn ngân sách Trung ương để xử lý, sửa chữa hồ Lái Bay, đến tháng 5/2019, tỉnh ta đã phê duyệt dự án xử lý cấp bách hồ chứa nước Lái Bay, dự án hiện đã cơ bản hoàn thành các hạng mục, xử lý các hang các-tơ, đảm bảo sẵn sàng tích nước hồ vào mùa mưa. Ông Sùng A Mang, Phó Chủ tịch UBND xã Phổng Lái thông tin thêm: Việc thực hiện dự án xử lý cấp bách hồ chứa nước Lái Bay rất kịp thời và cần thiết, đảm bảo nhu cầu tích nước cho hồ chứa vào mùa mưa, điều tiết nước tưới vào mùa khô phù hợp, đáp ứng nhu cầu sử dụng nước của người dân. Năm nay nắng nóng, hạn hán ở nhiều nơi trong tỉnh, song người dân trong khu vực vẫn có nước tưới đảm bảo cho cây trồng sinh trưởng.

Ông Nguyễn Xuân Trường, Giám đốc Công ty TNHH MTV Quản lý và khai thác công trình thủy lợi Sơn La cho biết: Là đơn vị trực tiếp quản lý, vận hành công trình thủy lợi và mô hình quản lý tưới tiết kiệm nước hồ Lái Bay, đơn vị đã bố trí 3 cán bộ quản lý, vận hành công trình, trong đó 1 cán bộ quản lý vận hành tại đập, 1 cán bộ quản lý tuyến ống chính và 1 cán bộ quản lý tuyến ống nhánh. Việc phân rõ nhiệm vụ giúp hệ thống được vận hành thường xuyên, liên tục, phát hiện và xử lý kịp thời các sự cố. Nếu lượng nước của hồ chứa xuống thấp hơn cửa xả nước, chúng tôi sẽ có phương án bố trí máy bơm nước từ dưới lòng hồ vào cửa xả nước, mục tiêu đảm bảo nguồn nước tưới và sinh hoạt cho người dân xã Phổng Lái.

Mô hình quản lý tưới tiết kiệm nước thực sự mang lại hiệu quả thiết thực, giúp tiết kiệm gần 50% lượng nước, góp phần quan trọng tạo ý thức trong việc sử dụng nước tiết kiệm, hợp lý, dẫn đến tăng khả năng đáp ứng nhu cầu sản xuất, trồng trọt của công trình hồ chứa nước, góp phần phát triển sản xuất, ổn định đời sống người dân trên địa bàn.